بنای غسالخانه، سلطانیه :

 در ضلع شمالی گنبد سلطانیه و در کنار خیابان انقلاب بنای غسالخانه واقع کرد یده این بنا تا سه سال پیش نیز فعال بوده و پس از ساخت بنای جدید غسالخانه در ضلع شمال غربی و در داخل قبرستان فعلی،  بنای قدیمی مورد نظر بصورتی بلا استفاده ترد گردیده است، برای رسیدن به قسمت اصلی بنا که محل شستشو و غسل میت بوده است می باید از طریق راهرو زانویی شکل که ورودی فعلی آن به جهت جنوب می باشد، وارد شد و پس از طی چند پله به محوطه اصلی رسید، این قسمت در رقم 2/85 متری نسبت به کف خیابان فعلی واقع گردیده که با اولین دید بنای آتشکده های ساسانی و یا چهار طاقیهای قرون اولیه اسلامی را در ذهن بیننده تداعی می نماید، بطور کلی آن عبارت است از بنای مربع شکل در ابعاد 3/25 * 3/25 متر با چهار جرز اصلی که با طاقهای شبه بیضی پوشش یافته، گنبد مرکزی با قوس پنج و هفت کند بر روی آن اجراء گردیده، در مرکز گنبد یک نورگیر به شکل دایره تعبیه گردیده که عمل تهویه هوا را نیز انجام می داده است ، با توجه به شواهد و وضعیت فعلی بنا هیچگونه تزئیناتی در بنا مشهود نمی باشد .

در مرکز بنا و در جهت جنوب به شمال آب قناتی در جریان است ( بر اساس اظهارات معتمدین محلی این قنات در ادامه قنات جلو خان می باشد ) بر کنار قنات سکوئی از سیمان ساخته شده که امر شستشو و غسل بر روی آن انجام می گرفته است .

قنات جلوخان :

قنات مزبور موسوم به جلوخان به معنی قناتی که از جلوی خانه عبور می نماید ، این قنات از ضلع جنوب غربی شهر سلطانیه در جهت جنوب به شمال تعبیه گردیده که در طول مسیر خود پس از ورود به داخل شهر به فاصله حدودا 40 متری ضلع غربی گنبد بزرگ سلطانیه از کنار برج و بارو به طرف شمال در حرکت می باشد، این قنات در طی مسیر خود مجهز به 24 حلقه میل چاه بوده که در فاصله بین 15 تا 20 متر از یکدیگر واقع گردیده اند ( مطابق نقشه پیوستی ) قنات مزبور پس ازطی مسیر داخل ارک، به غسالخانه فوق الذکر وارد شده و از آنجا نیز همچنان مسیر خود را بطرف شمال ادامه داده و در مدخل ورود شهر در چمن سلطانیه برروی سطح زمین جاری می شود، این قنات در حال حاضر نیز فعال میباشد .

مصالح بکار رفته در بنا :

نظر به بررسی مقدماتی و با توجه به شواهد مشهود و قابل روئیت، در پی بنا از لاشه سنگ تراورتن که از کوه های مجاور ( ضلع جنوبی شهر ) تهیه گردیده استفاده شده است ، دیوارها و طاق با آجرهائی به ابعاد 4*22*22 سانتی متر با ملات گل کار شده ، پوشش و اندود سقف طاقها و گنبد از ملاتگچ آهک بوده، که در سالهای اخیر با سیمان سفید روکش شده است کف بنا در حال حاضر با سیمان و بتن پوشیده شده و ایزولاسیون پشت بام نیز با کاه گل می باشد.

قدمت بنا:

از آنجائیکه متاسفانه هیچگونه سند مکتوبی که دال بر زمان ساخت بنا باشد، در حال حاضر در دسترس نیست، لذا با در نظر گرفتن اظهارات سالخوردگان محلی وهمچنین با توجه به سبک و سیاق و نوع مصالح بکار رفته در بنا می توان زمان ساخت آنرا به احتمال قریب به یقین به دوران اواخر صفویه تا قاجاریه نسبت داد، سبک و ساخت بنا به احتمال زیاد الهام گرفته و متاثر از چهار طاقیهای اوایل اسلام و بناهای تاریخی چون مسجد جامع سجاس و یا مسجد جامع قروه ( قرن پنجم هجری ) که در فاصله کمتر از 30 کیلومتری آن هستند باشد .

نظر به تحقیقات میدانی و با عنایت به شواهد موجود از قدیم الایام در شهر سلطانیه چند طائفه بزرگ و سرشناس وجود داشته که عبارتند از سیدها ، کلانتریها، زمانیها و ملکی ها، این طوائف هرکدام در محله ای مشخص زندگی می کردند و در آنجا نیز اماکن و تاسیسات لازم جهت انجام امورات، آداب و رسوم خود از جمله مساجد، گرمابه ها و غیره .... تعبیه نموده بودند بنای غسالخانه در محله سیدها و در فاصله حدودا 200 متری قبرستان مربوطه ساخته شده است با توجه به شواهد موجود به احتمال قریب به یقین درب اصلی بنا نیز رو به قبرستان مزبور ( به جهت شرق ) بوده که با ایجاد خیابان فعلی ( خیابان انقلاب ) ، درب جدیدی رو به خیابان ( بطرف جنوب ) ساخته شده و درب قدیمی با احداث منزل مسکونی آقای حاج سید اسد ا... صفوی ( روحانی) در جوار و در ضلع شرقی بنای غسالخانه ، بصورت اختصاصی مورد استفاده آقای صفوی جهت بهره برداری از آب قنات جلو خان که آب قابل شرب بوده تبدیل می گردد.

پیشنهاد :

بطوریکه بر همگان واضح و مبرهن است، شهر سلطانیه از جمله شهر های قدیمی و تاریخی بوده که حفظ آثار آن بر ارزش و اهمیت بیشتر آن افزوده و در شناسایی بیشتر از پیش هویت تاریخی فرهنگی آن مؤثر می باشد، در این راستا نظر به اینکه بنای غسالخانه در مرکز این شهر و در نزدیکی دروازه شمالی برج و بارو ( با فاصله کمتر از 100 متر ) واقع گردیده است .