دژمنده،  یکی از دستکندهای بی نظیر و شگفت انگیز ایران است که از نظر بررسی ، مطالعه ، معرفی و حفاظت می تواند به عنوان یکی از پروژهای بسیار مهم برای پژوهشگران باستان شناس باشد. بطورکلی تونل زیرزمینی دستکند موسوم به دژمنده از دالان ها و اطاق هایی تشکیل شده که در گذشته های دور توسط ساکنین خویین در زیرزمین ایجاد شده است. در دژمنده حتی محلی برای نگهداری دام و طیور بوده و این نشان از وسعت کاربرد آن برای ساکنان قدیمی خوئین دارد.

از نظر سازه ای، دژمنده متشکل از دالانها و اطاقهایی در جوانب است که تماماً در دل صخره کنده شده­اند . در داخل اطاقها تاقچه­هایی جهت قرار گیری پیه سوزها ایجاد شده است. در سقف دالان ها نیز منافذ و مجراهایی با خرسنگهای تراش خورده شبیه سنگ آسیاب جهت تهویه هوا استفاده شده است. ضمن اینکه انبارهای آذوقه در کف دالانها به عمق 2 متر تعبیه شده­اند. این سازه از دو دالان اصلی تشکیل شده که در انتها و غرب دالان شماره­ی 1 که جهت آن شرق- غربی است یک درب سنگی به ارتفاع 105سانتی متر و عرض 97 سانتی متر وجود دارد که در حاضر این درب بر پاشنه­ی سنگی خود استوار است و می­چرخد. وجود دیوار چینی و معماری زیرزمینی با استفاده از لاشه­سنگ و ملاط گل بوده که در برخی نقاط فضای داخل دالان در حد گربه­رو تنگ و رفت و آمد را به صورت سینه خیز محدود نموده است.

در حال حاضر دژمنده دارای یک در اصلی است که در سال های اخیر توسط اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری زنجان مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. البته احتمال اینکه این اثر تاریخی ، درهای مخفی دیگری داشته باشد دور از ذهن نیست.

تعیین قدمت دقیق اثر و زمان ایجاد آن مشخص نیست ولی بر اساس سفالهای موجود در داخل و اطراف دژمنده، از این اثر تاریخی در دوران میانی و متاخر اسلامی ( سلجوقی و قاجاریه ) استفاده شده است.

این اثر به شماره 31498  به تاریخ  17/03/1395 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است