موزه تخصصی گیاهان دارویی و معطر زنجان از شهریورماه سال ۱۳۹۸ فعالیت خود را با هدف ارتقای سطح علمی در حوزه گیاهان دارویی، طب ایرانی و آشنایی با گیاهان معطر آغاز کرد. این باغ‌موزه توانسته با تلاش مداوم در داخل کشور اقدام به جمع‌آوری نمونه‌های نادری از گیاهان دارویی مختلف کند. در حال حاضر بیش از ۱۵۰ نوع نمونه در این موزه نگهداری و به فروش می‌رسد. مدیریت این مجموعه به عهده نازگل حکمی کارشناسی ارشد رشته علوم و مهندسی باغبانی_گیاهان دارویی و معطر است که در ادامه گفت‌وگوی ما را با او می‌خوانید. 

خودتان را معرفی کنید و از ورود و علاقه‌مندی به حوزه گیاهان دارویی به مخاطبان بگویید.

نازگل حکمی هستم متولد فروردین ماه سال ۱۳۷۵ در شهرستان زنجان، فعالیت خود را در موزه گیاهان دارویی از سال ۱۳۹۸ در سرای ناصریه یا دالان دراز بازار تاریخی زنجان متعلق به دوران قاجار آغاز و در حال حاضر تنها موزه‌دار خصوصی در استان زنجان هستم. در زمان تحصیل در مقطع دبیرستان رشته علوم تجربی را انتخاب کردم و در دانشگاه رشته مهندسی تولیدات گیاهی_ تولید و فرآوری گیاهان دارویی و معطر را انتخاب کردم. بعد از اتمام دوران کارشناسی و در حین دوره ارشد و پس از فعالیت در چند ارگان مختلف با افزایش تجربه، انگیزه و علاقه زیاد در این حوزه، به فکر ایجاد موزه گیاهان دارویی در زنجان افتادم تا با خلاقیت و نوآوری بتوانم در رشته‌ای که تحصیل کردم شغلی ایجاد کنم تا هم خود به آن علاقه داشته باشم و همچنین افرادی که علاقه‌مند هستند بتوانند شغلی در این حوزه داشته باشند. درنهایت با کمک و حمایت خانواده‌ام توانستم این حوزه را به‌شکل حرفه‌ای‌تری دنبال کنم. 

چرا گیاهان دارویی را برای رشته تحصیلی خود انتخاب کرده‌اید؟ 

از دوران باستان، انسان برای رفع دردها و بیماری‌ها از انواع گیاهان دارویی استفاده کرده است. امروزه نیز طب سنتی و گیاهان دارویی جایگاه بسیار ویژه‌ای در علم پزشکی دارد. با توجه به غنی بودن کشورمان به لحاظ تنوع گیاهان دارویی در مناطق مختلف، نیازمند آشنا کردن اقشار مختلف مردم با خصوصیات و موارد موثره آن‌ها هستیم. در لیست انتخاب رشته‌های دانشگاهیم بود و بعد از قبول شدن آن را ادامه دادم. پس از گذراندن ترم اول دانشگاه به این نتیجه رسیدم که این رشته بهترین انتخاب مرتبط با شخص اینجانب و روحیات من بود، پس از آن به شدت به رشته علاقمند شده و در هر حوزه‌ای شامل شناسایی گیاهان دارویی، استخراج مواد موثره، علم طب ایرانی، تولید انواع فرآورده‌های گیاهی بهداشتی و درمانی، فعال بوده و همواره به دنبال یادگیری بیشتر و بیشتر خواهم بود، چرا که یادگیری علم گیاهان دارویی و آشنایی با طب ایرانی انتهایی ندارد. 

موزه و فعالیت‌های آن در چه بخش‌هایی تقسیم‌بندی می‌شود؟ 

باغ‌موزه گیاهان دارویی و معطر زنجان شامل چهار بخش‌ موزه گیاهان دارویی، فروشگاه گیاهان دارویی، فروشگاه اقلام مصرفی مرتبط با گیاهان دارویی شامل لیوان‌های مختلف دمنوش، جعبه‌های دمنوش، انواع هربال‌بگ‌ها و…، نوشینه‌سرا برای سرو شربت و دمنوش‌های گیاهی و لابراتوار تحقیقاتی در حوزه گیاهان دارویی است. در این باغ‌موزه تنوع، فراوانی، فواید و ویژگی‌های گیاهان دارویی بومی ایران و به‌خصوص استان زنجان، پیشینه مطالعه و تحقیق درباره گیاهان دارویی و تاریخ علم پزشکی در ایران موردمطالعه قرار گرفته‌اند. این موزه در سرای ناصریه یا دالان دراز زنجان متعلق به دوران قاجار با مشارکت بخش خصوصی و معاونت میراث‌فرهنگی راه‌اندازی شد. گیاهان دارویی علاوه بر نقشی که در بهبود سلامتی مردم دارند، در ایجاد ظرفیت‌های گردشگری هم نقش مهمی دارند. باغ موزه گیاهان دارویی و معطر، یکی از ظرفیت‌های گردشگری استان زنجان در حوزه سلامت است. 

ساعت کار موزه شما چگونه است؟ 

علاقه‌مندان می‌توانند از ساعت ۹ صبح تا ۹ شب با مراجعه به بازار بالا، سرای ناصریه به این موزه مراجعه کنند. 

آیا گیاهان دارویی نقشی در اشتغال‌زایی دارند؟ 

بله. استفاده از گیاهان دارویی بومی ایران و تهیه فراورده‌های گیاهی از گیاهان کشور به اشتغال‌زایی کمک زیادی می‌کند. همچنین گیاهان دارویی بومی از ارزش و کیفیت بالایی برخوردار هستند. غنی بودن ایران و استان از لحاظ ارزش دارویی گیاهانش در جهان تائید شده است. از طرفی این نکته هم حائز اهمیت است که عصاره به‌دست‌آمده از گیاه دارویی دقیقاً چیزی باشد که مدنظر است. 

این موزه با چه هدفی ایجاد شده است؟ 

این موزه با هدف حفظ گونه‌های گیاهی دارویی و استفاده از آن‌ها در درمان برخی بیماری‌ها ایجادشده و اولین و تنها مرکز در نوع خود در زنجان است. فرهنگ داروهای گیاهی در زنجان و کشور باید جا بیفتد و در دسترس مردم قرار گیرد. هرچقدر مردم از وجود این داروها و اثرات آن‌ها بیشتر مطلع باشند قدرت انتخاب بیشتری را دارند. در این موزه داروهای گیاهی در دسترس مردم هستند و مردم با داروهای گیاهی و تأثیرات آن‌ها آشنا می‌شوند و آگاهی می‌یابند و تک‌تک داروها را از نزدیک می‌بینند و اطلاعات آن‌ها را جویا شوند. از دیگر اهداف این مجموعه جمع‌آوری مجموعه کاملی از گونه‌های مختلف گیاهی برای آشنایی بیشتر و تحقیق متخصصان و دانشگاهیان به‌ویژه دانشجویان عزیز است. عزم ما بر آن است تا با فراهم کردن زیرساخت‌های اساسی در حوزه گیاهان دارویی استان و معرفی آن به همشهریان و تهیه مجموعه‌ای جامع و کامل برای بهره‌مندی اساتید و دانشجویان دانشگاه‌ها و متخصصان طب سنتی به توسعه در عرصه‌های مختلف دانش، توریسم، سلامت گام برداریم. 

در این موزه گیاهی چه‌کارهایی انجام می‌شود؟ 

تنوع، تکثر، فواید و ویژگی‌های گیاهان دارویی در زنجان، تاریخ مطالعه و تحقیق درباره گیاهان دارویی و تاریخ پزشکی ایران در این موزه موردبررسی قرارگرفته‌اند. در این موزه راه‌ها و شیوه‌های مختلفی به کار گرفته‌شده است تا حد ممکن ظرفیت‌های گیاهان دارویی ایرانی و همچنین طب سنتی برای حرکت‌های علمی معرفی شود. علاوه بر این در لابراتوار این مجموعه فراورده‌های گیاهی مختلف در حوزه درمان و بهداشتی، آروماتراپی و… تولید شده و عرضه می‌شود. 

جمع‌آوری گیاهان دارویی چه اهمیتی برای این شهر و دیار دارد؟ 

وجود موزه‌های این‌چنینی، به دلیل اهمیت بسیار زیادی که جهان دارد، قدرت و اعتباری برای شهر و فرهنگ به‌حساب می‌آید. کسانی که با اقتصاد، میراث‌فرهنگی و پزشکی آشنا هستند بیشتر به اهمیت آن واقف هستند. امروزه دغدغه‌های روزمره به‌قدری زیاد است که انسان‌ها فرصت دیدن مظاهر و میراث‌فرهنگی دیگر کشورها را از نزدیک ندارند و نمایش چنین مجموعه‌هایی فرصتی بی‌بدیل برای چنین افرادی است. 

چند نوع گونه گیاه در استان زنجان وجود دارد؟ 

آن‌گونه که در منابع ذکر شده تعداد گونه‌های گیاهی موجود در استان زنجان ۲۱۲ گونه گیاه دارویی است که این تعداد متعلق به ۶۸ تیره گیاهی است. بیشترین تعداد گونه دارویی متعلق به تیره کاسنی (Compositae) با ۲۷ گونه است و پس از آن تیره نعناع (Labiatae) با ۲۲ گونه و تیره گل سرخ (Rosaceae) با ۱۵ گونه در رده‌های بعدی قرار دارند. البته این آمار برای سال ۱۳۸۳ است. 

این صنعت سودآور است؟ 

این صنعت در صورتی سودآور است که تمامی زمینه‌ها مانند زمین کشاورزی، آب، تجهیزات فراوری گیاهان دارویی برداشت شده، آشنایی با بازار گیاهان دارویی و فراورده‌های آن، آشنایی با علم صادرات و… برای فعالیت در این زمینه فراهم باشد. 

آرزوی شما برای این حرفه در استان زنجان چیست؟ 

اقلیم استان زنجان مخزنی از گیاهان دارویی متنوع است که با مدیریت و بهره‌وری صحیح از آن‌ها می‌تواند، این استان را به قطبی برای تولید و صادرات این نوع گیاهان تبدیل کرده و ارزآوری خوبی برای استان داشته باشد به شرطی که دانشگاهیان، مراکز تحقیقاتی، مسئولان استانی و تجار و بازرگانان وارد عمل شده و قدر این طلای گیاهی را دانسته و قدرت اقتصادی آن را دست‌کم نگیرند. 

یک موزه‌دار باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟ 

هر موزه‌دار گیاهان دارویی باید از لحاظ فرایند تولید را به‌خوبی بشناسد و از سیر تکامل آن آگاهی کامل داشته باشد. موزه‌داری گیاهی فقط جمع‌آوری گیاه نمی‌کند، بلکه باید با آگاهی کامل، مجموعه خود را جمع کند و حتی در حوزه‌ی تخصصی خود، تولید علم کند. 

مشکلات پیش روی شما در این زمینه چیست؟ 

کاری فوق‌العاده دشوار است. در این شغل موزه‌دار باید عاشق موزه و موزه‌داری باشد تا با زجر و مشقت این کار کنار بیاید. این کار هزینه، زمان، مکان و ابزار نیاز دارد. من همواره بر این باور بوده‌ام که سود و درآمد زیادی از این کار نمی‌برم اما علاقه‌ام به این رشته باعث می‌شود که از این کار خسته نشوم. 

گیاهان دارویی فراوانی در این منطقه رشد می‌کنند که برخی شناسایی‌شده اما برخی دیگر هنوز به مرحله شناسایی نرسیده‌اند. نبود ماشین‌آلات برداشت و دستگاه‌هایی برای فرآوری گیاهان دارویی، نبود نهال و بذر استاندارد، خطر نکردن کشاورزان برای کشت محصولی جدید و از سویی عدم‌حمایت بانک‌ها برای توسعه این گیاهان و… است که اگر این مشکلات با تدبیر حل شود شاهد افزایش تولید و بهره‌وری گیاهان دارویی در استان خواهیم بود. 

از مسیری که آمده‌اید و پیش رو دارید راضی هستید؟ 

با راه‌اندازی این مجموعه علاوه بر کارآفرینی، به دنبال فرهنگ‌سازی و شناساندن این گیاهان به افرادی هستیم که شاید اطلاعات چندانی از مزایای گیاهان دارویی ندارند. قطعاً کاری که باعلاقه، خلاقیت و نوآوری همراه گردد قطعاً نتیجه‌ی مثبت و تأثیرگذاری خواهد داشت. 

توصیه‌تان به جوانان چیست؟

من از خود الانم بسیار راضی‌ام و همه این‌ها را در یک‌چیز می‌بینم: تلاش. من بسیار تلاش می‌کنم و سخت‌کوشی و ممارست دارم. و بر این معتقدم که خلاقیت در هر کاری موجب پیشرفت و خارج کردن رقبا از میدان می‌شود، حال می‌خواهد در حوزه گیاهان دارویی باشد و یا هر حوزه‌ی دیگر.