آثار معماری موجود در قلعه سانسیز (قلعه‌گبری) زنجان و همچنین تپه‌های شمالی احتمالاً متعلق به سده‌های اولیه و میانی اسلامی است و تپه‌های جنوبی، گورستانهایی از عصر آهن و دوران اسلامی هستند.
به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زنجان به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، ابوالفضل عالی، سرپرست گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم قلعه سانسیز طارم استان زنجان امروز سه شنبه 23 مرداد 97 با اعلام این خبر گفت: «قلعه سانسیز (قلعه گبری) یکی از قلعه های نسبتاً بزرگ دوران اوایل و میانی اسلامی در استان زنجان است.»
او افزود: «این محوطه شامل بقایای استحکامات تدافعی برفراز یک بلندی طبیعی مرتفع در حاشیه رودخانه و چندین تپه کم ارتفاع تر در جنوب و شمال آن است.
به گفته این باستان شناس، بررسیها و مطالعات اولیه نشان می دهد، آثار معماری موجود قلعه که بیشتر آن در زیر خاک و آوار مدفون است و همچنین تپه های شمالی احتمالاً متعلق به سده های اولیه و میانی اسلامی و تپه های جنوبی، گورستانهایی از عصر آهن و دوران اسلامی هستند.»
حفاری‌های غیرقانونی
این کارشناس باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان با ابراز تاسف از حفاری های غیرقانونی و تخریب های انجام شده در بخش زیادی از تپه های جنوبی و قسمت هایی از قلعه در دو دهه گذشته گفت: «آنچه از قلعه سانسیز بر جای مانده بقایای معماری سنگی و آجری است که در یک بخش بزرگ در راس تپه و دامنه های شمالی آن به چشم می خورد.»
او اظهار کرد: «آثار معماری مشهود بخش فوقانی شامل فضاهای مختلف راستگوشی است که در داخل یک دیوار سنگی بزرگ قرار دارند و همچنین بقایای دیوارها و برجهای سنگی آجری که در قسمتهایی از دامنه فوقانی دیده می شوند.»
عالی با اشاره به وجود حفره های شکل گرفته در جریان حفاری های غیر مجاز تقریبا در بیشتر قسمت های قلعه گفت: «گورستان های عصر آهنی- اسلامی جنوب قلعه نیز که شامل پنج تپه با بستر طبیعی است، به دلیل حفاری های غیر مجاز شکل اصلی و طبیعی خود را از دست داده و چاله¬های حفاری بیشتر قسمت های آنها را در برگرفته اند.»
تصرف بخش هایی از قلعه توسط کشاورزان
او به جز حفاری های غیر مجاز از فعالیتهای کشاورزی پیرامون قلعه و تصرف بخشهایی از دامنه-های قلعه و گورستان توسط کشاوزران محلی به عنوان دیگر آسیب هایی وارد شده به مجموعه سانسیز نام برد که همه ساله در حال گسترش است.
او در ادامه از انتقال مصالح بکار رفته در آثار معماری قلعه به ویژه آجرهای با ابعاد بزرگ(40×40) توسط روستائیان برای ساخت و ساز خانه های مسکونی خبر داد که آسیب شدیدی به آثار معماری قلعه وارد کرده است.
این باستان شناس، با توجه به تهدیدهای موجود و ادامه دار و احتمال تخریب بیشتر مجموعه آثار سانسیز، از انجام برنامه گمانه زنی با هدف تعیین عرصه و حریم قلعه سانسیز به پیشنهاد معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان و با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری خبر داد.
به گفته او، در این برنامه گمانه هایی در بخشهایی از زمینهای کشاورزی پیرامون قلعه و دامنه های پائین گورستانها در خارج از محدوده عرصه باز شد که در نتیجه آن تا حدود زیادی محدوده آثار تاریخی مجموعه سانسیز مشخص شد.
عالی افزود: «پس از اتمام مطالعات و تهیه نقشه عرصه و حریم برای بررسی و تصویب در شورای حرائم به سازمان ارائه خواهد شد.»
او با اشاره به این نکته که پیش از گمانه زنی اخیر، قلعه سانسیز یکبار مورد گمانه زنی باستان شناختی قرار گرفت، گفت: «بر اساس مستندات موجود در پرونده ثبتی قلعه آقایان جهانگیر یاسی و موسی درویش روحانی از سوی اداره کل باستان شناسی کشور در سال 1351 شمسی، در جریان بازدید و ثبت اثر در فهرست آثار ملی، چند گمانه در بالاترین قسمت قلعه باز شد که در نتیجه آن قسمتهایی از آثار معماری قلعه آشکار شد.»
قلعه سانسیز در سال 1356 با قدمت ساسانی- اسلامی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.