موزه شهدای زنجان سندی زنده و محکم از ایثار، رشادت و بزرگی‌هایی است که از فرزندانی از همین مرزوبوم و با همین جلوه ظاهری و زمینی اما با روحی بزرگ و ملکوتی معجزه‌ای بزرگ در تاریخ آفریده‌اند که پرداختن به آن بر عهده ماست.
این موزه در نوع خود بی‌نظیر است، در موزه شهدا، آثار شهدای جنگ مانند عکس، وصیت‌نامه، دفترچه خاطرات، مدارک تحصیلی، سجاده، قرآن، تسبیح، قلمکاری، عینک مطالعه، نوار سخنرانی، مقالات، کتاب‌ها و آثار هنری موجود است.
این فضای معنوی و روحانی سراسر احساس و افتخار است. قطعاً بازدید از این مکان مقدس همچنین در انتقال فرهنگ ملی کشور مؤثر است. این موزه گنجینه‌ای ارزشمند است و هر آنچه را که می‌تواند در معرفی فرهنگ ایثار، شهادت و حماسه ماندگار دفاع مقدس به نسل جوان و حتی گردشگران خارجی تأثیرگذار باشد در دل خود جا داده است.
موزه شهدای زنجان که در منزل مسکونی مرحوم علی‌اکبر خان توفیقی اولین شهردار زنجان مستقر است، در سال ۱۳۷۸ زیر نظارت بنیاد شهید استان افتتاح شد. این بنا متعلق به علی‌اکبر خان توفیقی نخستین شهردار یا بلدیه زنجان در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی است که خدمات فراوانی همانند احداث خیابان، ساخت بنای رختشویخانه، احداث مدرسه و… برای توسعه شهر و رفاه مردم انجام داده است. موزه شهدای گمنام زنجان گنجی ناشناخته در مرکز شهر زنجان محسوب می‌شود.
این بنا از شمال غرب نزدیک به دروازه رشت و از جنوب نزدیک به دروازه قزوین است. بنای توفیقی از بناهای اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی بوده و به شماره ۲۶۶۴ مورخ ۱۳۸۷/۱۲/۲۵ به ثبت آثار ملی کشور رسیده است. بنای توفیقی در بافت تاریخی و قدیمی شهر در محله معروف به غربییه بالا که به محله خرابه رجی نیز مشهور بوده قرار دارد. عمارت توفیقی یک بنای دوطبقه است که با ترکیبی از معماری اواخر قاجار و اوایل دوران پهلوی ساخته‌شده است. خانه‌ای زیبا که نمای آن با هنر آجرچینی ساده و قاب‌های قوسی پنجره‌ها آراسته‌شده و تقارن تمام و کمالی در ساخت آن به چشم می‌خورد است.
بنا به سبک خانه‌های مدرن آن زمان آراسته‌شده و علاوه بر گچ‌بری و نقاشی‌های زیبای اتاق‌ها از تکنیک لمبه‌کاری و نقاشی برای آراستن سقف اتاق‌ها در هر دوطبقه استفاده شده است.
پنجره‌های طبقه اول و دوم نیز با قاب‌های هلالی آراسته‌شده و گاه از تکنیک آجرچینی برای تزیین اتاق‌ها نیز بهره برده شده است. در نمای ورودی طبقه اول دو ستون آجرکاری شده جزو زیباترین بخش‌های این بنا است. بنای توفیقی ازنقطه‌نظر سبک معماری و سیاق تزئینی مصادیق الگوی تقارن و رایج در اواخر قاجار و اوایل پهلوی بوده است.
در این موزه آثار ارزشمند شهدای استان و هر آنچه متعلق به رزمندگان زنجانی هشت سال دفاع مقدس بوده، نگهداری می‌شود. در اتاق شهدای آزاده و جانباز آثار و وصایای شهدای آزاده و جانبازی که پس از جنگ به مقام شهادت نائل شده‌اند، نگهداری می‌شود. موزه شهدای استان زنجان همه‌روزه صبح‌ها از ساعت ۸ الی ۱۳ و عصرها از ساعت ۱۵ الی ۱۸ به‌جز روزهای تعطیل به‌صورت رایگان آماده بازدید عموم مردم است.
دکتر امیر ارجمند
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان