عید غدیر سال 1300 هجری قمری؛ سرای ملک
الهه اسرافیلی- اسپند به آتش ریخته اند، اشتران بنشسته اند و مردان ترک با کلاه های نمدی بر سر و شالی بر گردن به عمارتی می نگرند که حسب امر ملک التجار زنجان ساخته شده. صدای به به و چه چه به راه است و قل قل سماور بزرگ روسی و عطر چای تازه دم در فضا پیچیده. سلاخ پیر گوشه ای از حیاط نشسته، چشم تنگ کرده و هر از گه گداری پکی به چوپوق کوتاه مشکی رنگش می زند و سعی در خواندن نوشته بالای حجره ای که می گویند برای ملک التجار است، دارد. " به .. به.. اهت.." با کوره سواد مکتبی اش و چشم های پیرش خواندن سخت است. چشم ها را تنگ تر می کند تا راحت تر بخواند " به .. به.. اهت.. اهتمام.. اجل... "هنوز جمله به میانه نرسیده که پسر بچه ای می دود و خبر می آورد. "آقا گلدی!" . خبر آمدن آقا جنب و جوشی به پا می کند و ... چند دقیقه بعد سلاخ بی خیال جمله سر در حجره، گوسفندی آویخته از قلاب را پوست می کند.
اسفند ماه سال 1395 هجری شمسی؛ سرای ملک
" به اهتمام اجل السادات ملک التجار زنجانی در عید غدیر 1300 به اتمام رسید." بر سر در حجره ملک التجار این جمله نوشته شده است. ساخت سرای ملک که در غدیر 1300 هجری قمری به اتمام رسید توسط ملک التجار زنجانی بود. این سرا در بازار پایین زنجان یا همان اشاقی باش قرار دارد و اندکی از ورودی خیابان فردوسی بازار پایین فاصله دارد. بنا در یک طبقه بنا شده و بیش از 2 هزار و 800 متر مربع مساحت آن است. در ساخت این بنا از الگوی سراهای رواق دار تبعیت شده که امروزه رواق های آن مسدود شده و به حجره ها اضافه گردیده است.
سرای ملک حیاط مربعی زیبایی با معماری چهار ایوانه دارد و سه دالان. البته دالانی نیز عمود بر دالان جنوبی وجود دارد . دور تا دور حیاط آنرا نیز 20 حجره فراگرفته است.
به نظر می رسد ستون های رواق ها به صورت مستطیل با نیم ستونی گرد اجرا شده است. ایوان شمالی این سرا از همه مرتفع تر است.
این سرا در جبهه شمالی راسته بازار پایین قرار گرفته است در ضلع غربی آن حمام حاجی داداش و در روبروی آن سرای گلشن قرارگرفته است.سرای ملک دارای 5 ورودی می باشد که ورودی اصلی آن درراسته بازار پایین قرار دارد و 2 ورودی به کوچه شرقی بنا و 2ورودی دیگر به فضای باز ومتروک در سمت غرب بنا (پشت حمام حاجی داداش) باز میشود.
این سرا دو دوره در سالهای 1345 و 1381 هجری شمسی مرمت و بازسازی شده است که این اعداد را بر پیکر بنا ببینید.
خاطرات این سرا به رنگ های رفته دنیا می ماند و شلوغی هایش چون غباری بر باد.. . ملک جوانبخت در 28 مهر سال 1262 هجری شمسی یا بعبارتی غدیر 1300 هجری قمری محلی برای حضور تجار اردبیلی بوده که با خود چرم و روغن و حبوبات به زنجان می آوردند و اکنون به بازارچه صنایع دستی تبدیل شده است.