گنبد سطانیه در زنجان یکی از منحصر به فردترین جاذبه‌های این شهر محسوب می‌شود و با توجه به بررسی‌های صورت گرفته از نظر ارتفاع بعد از کلیسای سانتا ماریای ایتالیا و مسجد ایاصوفیه ترکیه این گنبد به عنوان سومین گنبد جهان شناخته شده است، همچنین گنبد سلطانیه در زنجان به عنوان بزرگ‌ترین گنبد تاریخی در ایران و بزرگ‌ترین گنبد آجری در جهان به ثبت رسیده است. این گنبد زیبا و منحصر به فرد ایرانی در فهرست آثار جهانی یونسکو هم نیز به ثبت رسیده است. جالب است بدانید که گنبد سلطانیه الهام بخش معماران در ساخت کلیسای سانتاماریا دلفیوره ایتالیا ( کلیسای جامع فلورانس ) و مسجد ایاصوفیه ترکیه بوده است.
محمد مرادی شورچه، مسئول کارگاه مرمت تزیینات گنبد سلطانیه در این رابطه می‌گوید: عناصر تزیینی یکی از عوامل هویت‌بخش به معماری ایران بوده است این عناصر که دارای تکنیک‌ها و شیوه‌های ساخت و اجرای گوناگون بوده‌اند متاثر از اقلیم و فرهنگ هر منطقه‌ای دارای ویژگی‌های گوناگونی هستند. مرمت تزیینات وابسته به معماری گنبد سلطانیه همزمان با شروع فعالیت‌های مرمتی در اوایل دهه پنجاه هجری توسط معماران و مرمتگران ایتالیایی در دستور کار آن‌ها قرار گرفت و از همان دوره مرمت قسمت‌هایی از تزیینات توسط این گروه انجام شد. بحث مرمت در اوایل دهه پنجاه هنوز به مراحل نظریه رسمی و بین‌المللی نرسیده بود و منشورها و قوانین مرمتی و یکنواخت تدوین نشده بودند.
او ادامه می‌دهد: شیوه مرمت و استحکام‌بخشی و حفاظت از لایه‌های تزیینات متنوع مختص تیم مرمت ایتالیایی بود. رنگ‌گزاری‌ها دقیقا مطابق با رنگ‌های به جا مانده از دوره ایلخانی بود و تفکیک رنگی و و برگشت‌پذیری مرمت هنوز بر بنیان یکنواخت و مطابق منشورهای مرمتی در کار نبود. عدم آشنایی با نقش‌واره‌های هندسی و گیاهی در تزیینات، رنگ‌گزاری با رنگ‌های کاملا مشابه و عدم تفکیک بخش‌های اصلی از بخش‌های مرمتی، در نظر نگرفتن مبحث برگشت‌پذیری مرمت تزیینات را می‌توان به عنوان قسمت‌هایی از ایرادات کار مرمتگران ایتالیایی دانست. و البته قسمت‌هایی که از این دوره مرمت ایتالیایی‌ها باقی مانده است، خود گواه و سندی از یکی از دوره‌های مرمتی در مجموعه گنبد سلطانیه است. مرمت قسمت‌هایی از کتیبه عمودی خط ثلث، جرز حد فاصل ایوان شمال و شمال شرقی و قسمتی از کتیبه خط کوفی تزیینی و تزیینات آن در ارتفاع ۳۰ متری زیر گنبد که هر دو تزیینات دوره دوم محسوب می‌شوند را به عنوان نمونه می‌توان نام برد.
او می‌افزاید: پس از انقلاب و از اواسط دهه هفتاد هجری مرمت تزیینات مجددا آغاز می‌شود. مستندنگاری، پاک‌سازی و استحکام‌بخشی تزیینات مباحث کلیدی در این دوره و دوره‌های بعد مرمتی در گنبد سلطانیه است یکسان بودن روش مرمتی، حفظ اصالت اثر و عدم دخالت در طرح‌ها و نقوش و تزیینات و خواناسازی نقوش در لایه دوم تزیینات که در سال‌های بعد نیز انجام می‌شود از ویژگی‌های این دوران است. از اولین کارگاه‌های مرمتی می‌توان به مرمت ایوان جنوب غربی اشاره کرد. مرمت تمام تزیینات این ایوان از پایین‌ترین نقطه‌ای که دوره دوم موجود بود آغاز شد و تا سال‌های بعد در زیر گنبد به اتمام رسید. مستندنگاری وضع موجود، پاک‌سازی تزیینات از گرد و غبار و گل و لای و آسیب‌های موجود، لکه‌گیری آسیب‌ها و استحکام بخشی از اصلی‌ترین مراحل روند مرمت انجام شد. خواناسازی نقوش و کتیبه‌ها و موزون‌سازی رنگی پس از تثبیت، انجام گرفت. قابلیت برگشت‌پذیری بخش‌های مرمتی در تمام مرمت‌های پیشین در طی سال‌های گذشته و حفظ اصالت اثر و جلوگیری از تصرف و دخالت در نقوش همیشه مد نظر کارشناسان و مرمتگران بوده است.
مسئول کارگاه مرمت تزیینات گنبد سلطانیه می‌گوید: پس از مرمت ایوان جنوب غربی که حدود ۸ سال از اواسط دهه هفتاد تا اوایل دهه هشتاد انجام شد، مرمت ایوان غربی در دستور کار قرار گرفت و با لحاظ کردن تمام مراحل ذکر شده در ایوان جنوب غربی، مرمت این ایوان هم انجام شد.
مرادی شورچه می‌افزاید: مرمت ایوان شمال غربی در زمستان ۹۷ آغاز شد و پس از مستندنگاری و پاک‌سازی و تثبیت، خواناسازی و موزون‌سازی رنگی تا ارتفاع حدود ۲۲ متری انجام شد و در قسمت‌های بالاتر نیاز به مرمت دارد، مرمت قسمتی از جرز حد فاصل ایوان شمالی و شمال شرقی تا ازتفاع ۱۷ متری سال ۹۵ آغاز شد، حذف لایه محافظتی (یونولیت) که در دوره مرمت ایتالیایی‌ها در سقف‌های سه‌گانه و روی تزیینات منحصر به فرد گچبری در طبقه دوم گنبد سلطانیه و در ضلح جنوب قرار داشت، مرمت و خواناسازی خطوط گچبری قسمت‌های حذف شده از گچبری‌ها سقف ایوان غربی طبقه دوم به به دلیل نفوذ رطوبت از بین رفته بودند، مرمت قسمت‌هایی از راهروها و تعدادی از سقف‌های گچبری طبقه اول و احیا و اجرای باقی‌مانده کاربندی‌های سقف راهروی ایوان غربی طبقه اول و لکه گیری آسیب‌های دیواره‌های راهروها و مرمت اتاق بزرگ واقع در ضلع شمال شرقی طبقه اول به عنوان اتاق مدیریت، گوشه‌ای از فعالیت‌ها و مرمت‌های انجام گرفته در سال‌های گذشته است که همگی با نظر مدیریت وقت پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه و به دست مرمتگران و کارشناسان مرمت انجام شده است.
امید است این فعالیت‌ها برای حفاظت تزیینات همچان ادامه یابد تا هم به حفظ این آثار در درجه اول کمک کند و هم زمینه‌ای باشد برای تربیت استادکاران و مرمتگران نسل جدید و انتقال تجربیات مرمتگران به دانشجویان و مرمتگران علاقه‌مند.
انتهای پیام/