اگر فرصت زیادی برای سفر ندارید و یا نمیتوانید روزهای زیادی را در سفر بمانید، زنجان از بهترین مقاصدی است که شما میتوانید آن را انتخاب کنید، به ویژه اگر در تهران، کرج، گیلان، همدان، ارومیه و یا حتی کمی آن سوتر در سمنان و اصفهان سکونت داشته باشید. دسترسی آزادراهی با ترافیک کم شما را سریع به زنجان و سایر نقاط استان میرساند.
مهمترین جاذبههای گردشگری زنجان سایت جهانی گنبد سلطانیه، بازار تاریخی، موزه رختشویخانه و موزه مردان نمکی در زنجان، غار کتله خور در گرماب خدابنده است؛ بنابراین شما میتوانید با ۲ روز سفر همه این جاذبهها و یا با کمتر از یک روز از شماری از این جاذبهها بازدید کنید که این البته سفر کمتر از یک روز فقط در سفر از تهران یا استانهای هم مرز امکان پذیر است.
از مهمترین جاذبههای گردشگری زنجان که مربوط به دوران تاریخی (ایران پیش از اسلام) است، مردان نمکی است که قدمت آن دوره هخامنشیان است. بنابراین شما با تنوعی از جاذبههای گردشگری مواجه هستید.
غار کتله خور که شاخصترین جاذبه طبیعی استان است، وجه تمایز این غار نسبت به غار علیصدر همدان، خشک بودن آن است که پیمایش آن با پیاده روی صورت میگیرد. لازم به یادآوری است که فاصله غار کتله خور با غار علیصدر ۱۲۹کیلومتر است. پس اگر به همدان سفر کردید، در بازگشت با ۲ ساعت رانندگی به غار کتله خور می رسید. از غار کتله خور تا آزادراه زنجان به قزوین ۲ ساعت و تا شهر قزوین ۳ ساعت فاصله است.
بازدید از گنبد سلطانیه به عنوان تنها سایت میراث جهانی استان زنجان را حتی در سفر کمتر از یک روز هم از دست ندهید. فاصله این جاذبه تاریخی تا شهر زنجان ۳۰ دقیقه است. اگر از سمت تهران وارد استان زنجان شدید، فاصله این شهر تا تهران و از مسیر آزادراه ۳ ساعت است. و البته فاصله سایت جهانی سلطانیه با غار کتله خور هم حداکثر ۹۰ دقیقه است.
اگر حتی برای خرید به شهر مرزی بانه میروید، با توجه به فاصله ۵ ساعته این شهر تا زنجان، حتما یک وعده شام یا نهار و یا یک شب اقامت در زنجان را پیش بینی کنید!
قسمت دوم: سفر ارزان به زنجان
یکی از دردسرهایی که انتخاب مقصد سفر را سخت میکند، چشم هم چشمی خانوادگی و عدم جستجو برای آشنایی با مقاصد جدید است.
چشم و هم چشمیهایی مانند چالش سفر آخر هفته، سفر به ترکیه برای جشنواره خرید، سفر به ترکیه برای کنسرت موسیقی، فرصتی برای بررسی مقاصد جدید و سفر به آن باقی نمیگذارد. تنها کاری که یک سال تمام انجام میشود، متمرکز شدن بر آگهی تبلیغات تورهای مختلف برای پیدا کردن ارزانترین آن است.
با گران شدن نرخ ارز، سفرهای خارجی کم شد، اما سفر به شمال کشور با وجود افزایش قیمت بنزین به ۳۰۰۰ تومان رکورد بالای خود را حفظ کرد. اصفهان، شیراز، خوزستان و خراسان رضوی هم که دیگر مقاصد سنتی سفر در ایران است.
اگر بخشی از اهداف سفر، را پر کردن اوقات فراغت، در کنار خانواده بودن و تجدید روحیه بدانیم، بنابراین سپری کردن وقت یک سفر ۳ روزه در شهرها و جادههای شلوغ برخی از شهرها و آن هم پس از سپری کردن چندین ساعت رانندگی و ازدحام و شلوغی نمیتواند این اهداف را محقق کند؛ سفرهایی که فقط یک تا دو روز آن به رانندگی و ماندن در خودرو و تردد در بین مکانهای مورد نظر سپری میشود. نگاهی به ازدحام در برخی شهرها در هنگام تعطیلات رسمی کشور نشان دهنده سفر چندباره برخی افراد و خانوادهها به این شهرها است.
یکی از ویژگیهای سفر به زنجان، به ویژه برای استانهای همجوار با آن و نیز تهران، امکان سفر یک روزه است. بجز وسیله نقلیه شخصی، تورهای گردشگری با اتوبوس و قطار امکان سفر شما به زنجان را فراهم میکنند. بهای عمده این تورها برای هر نفر بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان با توجه به نوع خدمات است.
از جمله خدمات این تورها، یک وعده صبحانه سبک، نهار، بازدید از گنبد سلطانیه، بازدید از موزه مردان نمکی، بازدید از موزه رختشویخانه و گشت در بازار تاریخی زنجان است. بجز گنبد سلطانیه، فاصله سایر جاذبهها از هم ۵۰۰ متر است. پس با پارک خودرو در مرکز شهر میتوانید به مدت چند ساعت به صورت پیاده از همه این جاذبهها دیدن کنید. برای خرید سوغات بجز در بازار سنتی زنجان میتوانید از فروشگاههای مسیر به ویژه در پیاده راه سبزه میدان و همچنین بازارچه صنایع دستی در کنار موزه رختشویخانه اقدام کنید.
اگر هم تمایل داشتید از آبگرم سرعین استفاده کنید، برای سفر به استان اردبیل، مسیر زنجان را انتخاب کنید، چرا که علاوه بر کوتاهتر بودن مسافت آن نسبت به مسیر استان گیلان و امکان دسترسی آزادراهی، با ازدحام و شلوغی مسیر قزوین به رشت مواجه نمیشوید و فرصت مییابید از زنجان هم حتی به مدت چند ساعت دیدن کنید.
قسمت سوم: مسافرت حرفهای
یکی از موضوعاتی که کمی انتخاب مقصد سفر را دشوار میکنند، پیشنهادهای دوستان و بستگان است. همه افراد پس از بازدید از یک شهر، بازدید از آن را به دیگران توصیه میکنند، اما واقعا پیشنهاد این مقصد مطابق با ذائقه شما است؟
با اینکه پیشنهادات به ظاهر کار را برای انتخاب یک مقصد سادهتر میکند، اما آیا شما دلیل انتخاب این مقصد از طرف پیشنهاد دهنده را برای سفر خودش سوال میکنید؟ با ذائقه وی آشنا هستید؟ و یا با ویژگیهای این شهر به طور کامل آشنا شدهاید؟
در نهایت با دیدن چند قطعه عکس و فیلم کوتاه شما مجاب به سفر به این مقصد میشوید، به ویژه اگر شهر ارزانی برای اقامت باشد. شما راهنمایی شده اید اما نه به طور کامل و دقیق؟
راه حلهای مختلفی برای انتخاب یک مقصد برای یک سفر خوب وجود دارد، به ویژه اگر شما یک هدف گذاری برای سفر خود داشته باشید. حتما توجه داشته باشید که منظور از هدف فقط سپری کردن اوقات فراغت، استراحت، تعطیلات نوروزی و یا نرفتن به سر کار یا چشم و هم چشمی نیست! اینها شاخصها در سفر همه گردشگران وجود دارد، ولی هیچکدام اهداف سفر یک گردشگر حرفهای نیست.
گردشگر حرفهای فردی است که با سفر چند روزه به یک شهر و اقامت در یکی از انواع تاسیسات اقامتی گردشگری رسمی به بازدید از اغلب جاذبههای گردشگری شهر اقدام میکند. این سفر منجر به کسب یک تجربه میشود.
پس برای خود هدف تعیین کنید. سفر را هدفمند انجام دهید. به پیشنهادات دوستان هم توجه کنید. اما خودتان تصمیم گیرنده نهایی باشید.
ایران کشوری است با فرهنگ غنی و تمدنی کهن، که جاذبههای گردشگری معرف آن است. یکی از روشهایی که میتوانید از آن برای هدفگذاری سفر انتخاب کنید، آشنا شدن با یک فرهنگ، دوره تاریخی، جاذبه طبیعی و یا آشنا شدن با یک موضوع مانند سایتهای جهانی میراث فرهنگی ایران و یا یکی از انواع صنایع دستی در همه شهرها است.
زنجان به عنوان شهر جهانی ملیله، سایت جهانی گنبد سلطانیه در مجاورت آن واقع است. همچنین از معدود شهرهایی است که قدمت آن به دوران باستان باز میگردد و در عین حال یکی از آثار تمدنی این دوران در این شهر یعنی مردان نمکی که قدمت آن به دوره هخامنشی بازمیگردد در حال حاضر برای بازدید عموم در دسترس است.
پس یکی از اهداف سفر به این استان میتواند آشنایی با یکی از ابعاد تمدن ایران در دوره هخامنشی باشد و این مهم فقط در سفر به استان فارس و تخت جمشید محقق نمیشود. یا با وجود سفر به اصفهان به عنوان شهر جهانی صنایع دستی، نمیتوانید بهترین و با کیفیت ترین ملیله جهان را به عنوان سوغات خریداری کنید.
پس اگر تصمیم به بازدید از سایت جهانی تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی را داشتید، تنها مسیر موجود از استان زنجان میگذرد، پس بازدید از سایت جهانی گنبد سلطانیه و استان زنجان را فراموش نکنید و در برنامه داشته باشید!
قسمت چهارم: چند ساعت گردش در زنجان
هر سال با پایان یافتن سفرهای نوروزی، ارزیابی وضعیت سفرهای نوروزی با شاخصهایی نظیر اقامت گردشگران، تردد خودروها و یا بازدید از جاذبههای گردشگری انجام میپذیرد. این شاخصها با اینکه نشان دهنده بخشی از حقایق هستند، اما بسنده کردن به آنها برای تحلیل دقیق کافی نیست.
به عنوان نمونه، یکی از نقاط ضعف این موضوع، عدم در نظر گرفتن گردشگرانی است که اقامت کمتر از یک روز و به صورت کمپینگ دارند و یا عدم امکان شمارش گردشگرانی است که وارد جاذبههایی میشوند که امکان شمارش و بلیط فروشی ندارد.
همچنین عدم توجه به این دو شاخص اخیر، در ارزیابی میزان دقیق تاثیرات اقتصادی سفرهای نوروزی هم نقش موثری دارد.
یکی از موضوعاتی که در پایش وضعیت سفرهای نوروزی ضروری است، کیفیت سفر گردشگران است. بر اساس یکی از استانداردهای جهانی، سفر باید به قصد تفریح و نه رفتن به فعالیت شغلی و بازگشت به موطن باشد. همچنین محل اقامت در سفر باید یکی از مراکز رسمی اقامتی گردشگری (مانند هتل و هتل آپارتمان و نه کمپ) باشد.
همچنین یکی از شاخصهای دیگر ارزیابی سفر، میزان هدفمند بودن سفر است. میزان بازدید از جاذبههای گردشگری نشان دهنده یکی از علائم سفر هدفمند یا بی هدف مردم است. بسیاری از مردم در زمان حضور کوتاه مدت در یک شهر فقط برای صرف نهار و استراحت اقدام میکنند که این تاثیری چشمگیری در رونق گردشگری آنجا ندارد.
زنجان از جمله شهرهایی است که به دلیل قرار گرفتن در نقطه مرکزی اتصال غرب، شمال و شمالغرب، همواره محل تردد بیشمار گردشگران است، اما بخش عمده آنان به صورت گذری فرصت حضور در شهر را مییابند.
در هنگام حضور کوتاه مدت در زنجان، از جاذبههای شاخص گردشگری این شهر دیدن کنید. فاصله میدان بسیج در ورودی شهر زنجان تا بازار تاریخی، موزه مردان نمکی، موزه رختشویخانه و پیاده راه سبزه میدان حداکثر ۶ کیلومتر معادل ۱۵ دقیقه فاصله است. همچنین فاصله این جاذبهها در بیشترین قسمت حد فاصل موزه رختشویخانه تا بازار است که ۸۰۰ متر است. در این فاصله مراکز تجاری و فروشگاههای صنایع دستی زیادی از جمله بازارچه صنایع دستی زنجان در کنار موزه رختشویخانه واقع است.
بنابراین در هنگام سفر اگر قصد داشتید از آزادراه زنجان – تبریز عبور کنید، فاصله این جاذبهها تا عوارضی این آزادراه ۶ کیلومتر است.
قسمت پنجم: سفر ارزان به زنجان
یکی از دلایل ارزان بودن سفر به زنجان، ارزان بودن هزینه اقامت در آن است. از جمله دلایل این ارزان بودن، وجود بیش از ۱۲۰ اقامتگاه بومگردی در ۸ شهرستان زنجان، ابهر، خدابنده، خرمدره، سلطانیه، طارم، ماهنشان، ایجرود است. هزینه متوسط یک شب اقامت در هر اقامتگاه به همراه صبحانه، نهار و شام ۱5۰ هزار تومان به ازای هر نفر است.
اقامتگاههای بومگردی به دلیل قرار گرفتن در محیط اصیل روستایی و مجاورت با طبیعت بکر در سالهای اخیر با اقبال فراوان گردشگران برای اقامت مواجه بوده است. همچنین راه اندازی این اقامتگاهها باعث شد تا علاوه بر احیای بافت اصیل روستایی، مهاجرت معکوس به روستا، متنوع شدن منابع درآمد روستاییان و همچنین متنوع شدن مسیرهای گردشگری و آشنا شدن مردم با فرهنگ اصیل روستایی رقم بخورد. اقامتگاه بومگردی با ارائه غذا و نوشیدنیهای محلی در محیطی با معماری سنتی تجربه سفری متفاوت را برای گردشگران به ارمغان میآورد.
وجود تجربه تفرج در طبیعت، بازدید از محیط روستایی و آشنایی با مشاغل و حرف اصیل در روستا موجب احیای این مشاغل و اهمیت یافتن این میراث روستایی برای جامعه محلی میشود، مشاغلی که تا حدودی فراموش شده است.
قسمت ششم: برنامه ریزی سفر و آشنایی با میراث جهانی ایران
گردشگران خارجی، هنگام برنامه ریزی برای سفر به ایران، بازدید از سایتهای میراث جهانی ایران را در اولویت قرار میدهند. ماهیت این سایتها، اهمیت آن (در فرهنگ و تمدن جهانی) و وجود تبلیغات گسترده نقش مهمی در این انتخاب گردشگران دارد. سایتهایی که در این فهرست قرار میگیرند، متعلق به همه بشریت است و دولتها موظف به حفاظت از آن هستند. در انتخاب یک سایت معیارهای مختلفی مورد توجه قرار میگیرید:
معیارهای انتخاب سایت فرهنگی:
۱. نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
۲. نشان دهنده تبادل ارزشهای بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامهریزی شهری یا طراحی چشمانداز باشد.
۳. گواهی بیهمتا یا دستکم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.
۴. نمونهای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
۵. نمونه برجستهای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.
۶. بهطور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنتهای زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.
معیارهای انتخاب یک سایت طبیعی (جاذبه طبیعی):
۱. پدیده بی نظیر طبیعی با زمینههای استثنایی و زیباشناسی
۲. نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمینشناسی
۳. نمونه برجسته از فرایندهای زیستمحیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستمهای ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوانها باشد.
۴. شامل زیستگاههای طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونههای در خطر
تخت جمشید، میدان نقش جهان و چغازنبیل نخستین سایتهای ایرانی در فهرست جهانی یونسکو بود که در سال ۱۹۷۹ میلادی (۱۳۵۷ خورشیدی) به ثبت رسید. در حال حاضر و پس از گذشت ۴۲ سال، از مجموع صدها سایت و جاذبههای فرهنگی، تاریخی و طبیعی در منطقه شمال، غرب و شمالغرب کشور، تنها ۶ سایت در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
قدمت ثبت نخستین سایت ایرانی در فهرست جهانی یونسکو در منطقه شمال، غرب و شمالغرب کشور به سال ۲۰۰۳ میلادی و ثبت محوطه باستانی تخت سلیمان باز میگردد. دومین سایت در این منطقه، گنبد سلطانیه در استان زنجان بود که در سال ۲۰۰۵ میلادی به ثبت رسید. کتیبه بیستون سومین سایت منطقه بود که در سال ۲۰۰۶ میلادی و استان کرمانشاه به ثبت رسید. مجموعه قره کلیسای آذربایجان در سال ۲۰۰۸ میلادی به عنوان پنجمین جاذبه تاریخی و فرهنگی منطقه به ثبت رسید. بازار تبریز در سال ۲۰۱۰ میلادی و آرامگاه شیخ صفیالدین اردبیلی در سال ۲۰۱۱ میلادی به ثبت رسیدند.
از بین این پایگاههای جهانی، فاصله دورترین سایت در شمالغرب تا تهران ۸۵۳ کیلومتر است که سایت جهانی قره کلیسا است و فاصله نزدیکترین سایت تا تهران ۳۰۰ کیلومتر است که گنبد سلطانیه است.
تخت سلیمان ۴۷۳ کیلومتر، بازار تبریز ۶۲۶ کیلومتر، بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی ۵۸۹ کیلومتر، کتیبه بیستون ۴۶۲ کیلومتر فاصله دارد.
اگر بازدید از میراث جهانی ایران را در برنامه سفر خود دارید و از مسیر تهران می آیید، میتوانید با یک برنامه دو روزه و یک شب اقامت در زنجان، صبح زود حرکت کنید ابتدا به سلطانیه رفته و پس از بازدید از گنبد و صرف نهار، با حدود ۳ ساعت رانندگی به تخت سلیمان میرسید.
در پایان روز اول سفر شب هنگام به زنجان بازگردید. در روز دوم پس از بازدید از جاذبههای سطح شهر مانند بازار زنجان، موزه رختشویخانه، موزه مردان نمکی و خرید سوغات به تهران بازگردید.
اگر از گیلان سفر میکنم چطور برنامه ریزی کنیم؟
همین برنامه سفر برای شما هم مناسب است. صبح زود حرکت کنید از شهر رشت برای رسیدن به زنجان چهار مسیر مختلف وجود دارد. دورترین فاصله شهر رشت تا زنجان، از مسیر آزادراه رشت – قزوین – زنجان ۳۵۰ کیلومتر و ۴ ساعت پیمایش (که بهترین مسیر در هنگام سفرهای پاییز و زمستان است) است.
از مسیر رشت – منجیل – طارم (جاده قدیم زنجان – آببر) ۱۹۷ کیلومتر و حدود ۳ ساعت پیمایش است که البته این مسیر کوهستانی است. مسیر سوم رشت به زنجان از راه فومن – درام (در استان زنجان) و جاده تهم است که پس از طی ۲۳۳ کیلومتر راه کوهستانی و ۵ ساعت رانندگی به زنجان میرسید. اگر از مسیر تهم به زنجان سفر میکنید، برنامه سفر را به نحوی برنامه ریزی کنید که در هنگام وقت نهار ضمن بازدید از روستای هدف گردشگری شیت، نهار را میزبان اهالی مهربان این روستا باشید. در روستای شیت چندین مجموعه گردشگری آماده ارائه خدمات هستند. آلاچیقهایی هم برای استراحت کوتاه مدت شما در این مجموعهها وجود دارد.
عصر روز اول به بازدید از شهر زنجان و سایت جهانی سلطانیه رفته و صبح روز دوم به تخت سلیمان حرکت کنید. در بازگشت از تخت سلیمان میتوانید یک شب دیگر در زنجان اقامت داشته باشید و یا به خانه بازگردید.
و البته زنجان در یک موضوع دیگر هم جهانی است، شهر جهانی ملیله، حتما برای خرید بهترین ملیله ایران و جهان به زنجان سفر کنید.
قسمت هفتم: رویدادهای گردشگری زنجان
آلبوم عکس سفرهای خود را دوباره ورق بزنید! وقتی شروع به برنامه ریزی برای سفر میکنیم خیلی زود نام شهرهای مشهد، کیش، قشم، رشت، ساری، شیراز، اصفهان، یزد، کرمان و... برای سفر به ذهنمان خطور میکند. وجود جاذبههای متعدد تاریخی و فرهنگی، بهانه خوبی برای انتخاب این شهرها به عنوان مقصد سفر است. فوری و با یک برنامهریزی سریع سفر ۳ روزه آغاز میشود. پس از بازگشت هم خاطرات خوب و تعدادی عکس و فیلم با محتوای مشابه و در جاههای مختلف (مثل موزه، رستوران و خیابان) برایتان باقی میماند. در این سفرها بازدید از موزه، خرید و خوردن انواع غذا، نوشیدنی و بستنی فرصت زیادی برای جستجوی بیشتر باقی نمیگذارد!
اما چند سوال پس از این سفرها در ذهن شما شکل میگیرد؟
۱. چه موضوعاتی در این سفرها از دید شما پنهان ماند؟
۲. آیا بعد از بازگشت جاذبهای را به یاد آوردید که بازدید نکرده باشید؟
۳. فرصت کوتاه سفر موجب شد تا نتوانید برنامه ریزی خوبی برای بازدید از شهر داشته باشید؟
و سوالاتی از این دست که ممکن است برای شما به وجود آمده باشد.
اما یک پیشنهاد جدید! از این به بعد وقتی در حال برنامهریزی برای یک سفر هستید گزینههای مختلفی را به صورت همزمان بررسی کنید؛ پیشنهاد میکنم این بار موضوع جشنواره را در اولویت قرار داده و مقصد سفر را در محل برگزاری یک رویداد گردشگری انتخاب کنید.
هر سال نمایشگاهها و جشنوارههای مختلفی عمدتا با موضوعات فرهنگی و غذا در سراسر کشور برگزار میشود که با حضور در این جشنوارهها میتوانید با جاذبههای گردشگری و تاریخی و همچنین آداب و رسوم شهرهای مختلف آشنا شوید.
از جمله این رویدادها، جشنواره ملی آش ایرانی است، که به عنوان قدیمیترین رویداد خوراک کشور، تابستان هر سال با حضور نمایندگان همه استانها در شهر زنجان برگزار میشود. در این جشنواره شرکت کنندگان ضمن معرفی، طبخ و فروش آش محلی منطقه خود، در بخش مسابقه آن نیز شرکت میکنند.
شما میتوانید با یک اقامت حداقل دو روزه ضمن بازدید از جاذبههای گردشگری شاخص استان زنجان از جمله غار کتله خور، موزه مردان نمکی، گنبد سلطانیه، موزه رختشویخانه و بازار تاریخی زنجان، از جشنواره ملی آش ایرانی نیز دیدن کنید و طعم همه آشهای خوشمزه مناطق کشور را در شهر زنجان یکجا بچشید!
اگر برای بازدید از جشنواره ملی آش ایرانی به زنجان سفر کنید، همزمان میتوانید از جشنواره ملی صنایع دستی سوغات چهار گوشه ایران را یکجا خرید کنید!
به جز این جشنواره، رویداد بینالمللی غذای کشورهای عضو اکو – راه ابریشم نیز به عنوان نخستین جشنواره بین المللی گردشگری غذا در ایران و تنها رویداد بین المللی گردشگری غذا در منطقه اکو همه ساله با حضور نمایندگان کشورهای عضو در زنجان برگزار میشود.
ششمین جشنواره بینالمللی غذای جاده ابریشم اکو و نیز نشست و کارگاه آشپزی در سال جاری در زنجان برگزار خواهد شد.
حسین خمسهای
کارشناس اکوتوریسم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان