آثار مادی و معنوی بجا مانده از ملّت‌ها، نمایانگر فرهنگ و تمدن اقوام گذشته هر سرزمین است که از میان تمام آنچه به عنوان«میراث فرهنگی» یک ملت تلقی می‌شود؛ «صنایع دستی» جایگاه ویژه و نقش اسایی در معرفی فرهنگ و تمدن گذشته هر ملّت دارد.
تمدن کهن ایران زمین در عصر حاضر، شاهد مواریث عینی و مجسمی است که حاصل هنر دستان مردان و زنانی است که در طول تاریخ با دمیدن روح زیبایی در مواد بی جان، به آنها جان تازه بخشیده‌اند که همچون سفیری در دنیای پر هیاهوی جوامع امروزی، فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی را فریاد می‌کنند.
بنابراین صنایع دستی ایران مجموعه‌ای از هنرهای بدیع و زیبا است که ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی این مرز و بوم دارد؛ زیبایی، تنوع، اصالت تاریخی و نوآوری در صنایع دستی موجب شده است تا این هنر – صنعت به عنوان یک عامل مؤثر در ارتباط با رشد و توسعه اقتصادی- اجتماعی، ایجاد شغل و کارآفرینی، توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی مطرح باشد، نقش و اهمیّت صنایع دستی به عنوان هنری بومی و اصیل با جنبه‌های قوی وکاربردی بر همگان به ویژه اهل فن و صاحبنظران این عرصه آشکار است؛ امّا موضوع مهم و شایان توجه آن است که حتی اگر همه تأثیرات مثبت اقتصادی صنایع دستی را کنار بگذاریم این هنر ملی بواسطه اینکه حامل اعتقاد، بینش و اندیشه اسلامی- ایرانی، هنر مندان و صنعتگران پر مایه ایرانی است، باید به صورت جدی و برنامه ریزی شده مورد توجه و حمایت جدی قرار بگیرد. این در حالی است که صنایع دستی طی سالیان متمادی، چه در دوران رونق و شکوفایی و چه در دوره‌های رکود، سهم شایسته‌ای در اقتصاد کشور، ایجاد اشتغال پایدار، معرفی هنر ناب ایرانی و نهایتاً حیات اقتصادی و فرهنگی داشته است.
صنایع دستی که همواره یکی از اساسی ترین ارکان زندگی مردم محسوب می‌شود؛ دارای مزایای اقتصادی و اجتماعی بسیاری است از جمله اینکه قسمت اعظم مواد اولیه مصرفی برای تولید محصولات صنایع دستی در داخل تامین می‌شود و صنایع دستی بدون نیاز به فن آوری پیشرفته و مدرن، قابلیت استقرار در تمام نقاط شهری و روستایی کشور را دارا می‌باشد؛ همچنین صنایع دستی شامل طرح‌های سنتی، بومی و ملی است که بدون نیاز اساسی به سرمایه گذاری‌های کلان اقتصادی می‌توان با رونق و جهش تولید، موجبات اشتغال زایی جوانان خلاق و علاقمند این سرزمین را فراهم کرد و با بازاریابی و توسعه صادرات می‌توان ارز آوری بسیاری برای کشور مخصوصا در زمانی که با تحریم‌های ظالمانه روبرو هستیم به همراه داشته باشد و کشور را از اتکا به نفت و به نوعی صادرات تک محصولی خارج نمایدبنابراین جایگاه صنایع دستی در توسعه اقتصادی عبارتند:
ü سهولت ایجاد مراکز تولید محصولات صنایع دستی
ü بی نیازی به سرمایه‌های کلان
ü اشتغالزایی و کارآفرینی
ü ارزش افزوده بالا
ü جنبه‌های کاربردی و تزئینی و داشتن زمینه مناسب برای جذب جهانگرد و توریست و موقعیت ممتاز در امر صادرات و پتانسیل بالای ارز آوری
شایان ذکر است روز جهانی صنایع دستی« مصادف با 20 خرداد » فرصت بسیار ارزشمند و مغتنمی است تا در سرتاسر کشور عزیزمان ایران به صورت ویژه به بحث توسعه و رونق صنایع دستی پرداخته شود، بنابراین ابتدا راهبردهای توسعه صنایع دستی به شرح ذیل تدوین و ارائه می‌گردد:
- طراحی سازوکار مطلوب برای دستیابی به مواد اولیه مناسب
- بستر سازی فرهنگی برای مشارکت بیشتر زنان و استفاده جامعه از تولیدات صنایع دستی
- سیاستگذاری برای آموزش فنی و حرفه‌ای طرف عرضه و تقاضا و همچنین تولید
- زمینه سازی مناسب برای مشارکت فعال بخش خصوصی در حوزه صنایع دستی
- رفع خلأ و موانع حقوقی و قانونی توسعه صنایع دستی
- بهره‌مندی از بسترهای نوین فناوری برای کارآمدی سازوکارهای موجود
- تقویت و ارتقای فرایندهای بازاریابی، بازار سازی و بازار گردانی
- استفاده از ظرفیتهای گردشگری جهت توسعه صنایع دستی
- بهره گیری از ساز وکارهای بهینه و کاربردی و استانداردهای صنایع دستی
- طراحی، ساخت و بسته‌بندی محصولات صنایع دستی
اهداف وزارت در حوزه صنایع دستی شامل:
- حفظ، احیاء و بهبود کمی و کیفی صنایع دستی
- ازدیاد تولید و درآمد صنعتگران و جلوگیری از کم کاری و بی کاری و افزایش سطح اشتغال
- توسعه فروش و صادرات صنایع دستی
* که در راستای برنامه ریزی برای صنایع دستی، توجه به پنج بخش زیر حائز اهمیّت است:
- توسعه و ترویج
- حمایت از رونق و جهش تولید صنایع دستی
- بازرگانی داخلی و خارجی
- قوانین و زیر ساخت‌های حقوقی صنایع دستی
- ساختارهای مدیریتی و نیروی کارشناسی بخش
** پیشنهادات اساسی برای بهبود بخش صنایع دستی عبارتند از:
مدیریت یکپارچه و دید کلان در بخش صنایع دستی
به روز رسانی فناوری‌های موجود در رونق و جهش تولید صنایع دستی
در صورت برنامه ریزی و مدیریت دقیق، وضع قوانین مناسب، به روز رسانی فناوری تولید
ذائقه سنجی بازارهای هدف، بازاریابی مناسب، منسجم و یکپارچه، فروش و بازاریابی با ابزارهای روز از جمله فضای مجازی برای معرفی و نظر سنجی در مورد صنایع دستی و همینطور فروش آنها
***جمع بندی و نتیجه گیری:
با توجه به اهمیت و نقش بی بدیل صنایع دستی در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موجب گردیده است تا در سطح دنیا یک روزی را به عنوان روز جهانی صنایع دستی تعیین و معرفی نمایند. در نتیجه این موضوع ما را بر این امر وا می‌دارد تا با رویکردی سیستمی و یک پارچه به صنایع دستی توجه جدی نموده و با این توصیف هر گونه برنامه برای توسعه صنایع دستی در کشور بایستی جامع نگر و در برگیرنده کلیه ابعاد موضوع باشد به طوریکه در کنار الویت هایی مانند تهیه و تدوین استانداردهای مواد اولیه مورد مصرف برای تولید، حفظ اصالت های دینی، ملی و فرهنگی در طراحی ها و الگوها، تامین امنیت سرمایه گذاری در تولید صنایع دستی که مناسب سلیقه مصرف کنندگان داخلی و خارجی بوده و توان رقابت با محصولات مشابه خارجی را داشته باشد مورد توجه جدی قرار بگیرد.
به عنوان مثال استان زنجان که یکی از استانهای شاخص در امر صنایع دستی و هنر های سنتی است بطوریکه: تنوع و قدمت صنایع دستی آن همچون ملیله سازی، مسگری، قفل سازی، چلنگری، قلمزنی و چاقو سازی که این استان را به عنوان مهد صنایع دستی فلزی ایران می‌شناسند و همچنین معرفی و ثبت زنجان به عنوان شهر ملی ملیله و شهر جهانی ملیله در سالهای 97و 98 خود گواهی معتبر بر این مدعا استو وجود بیش از 55 رشته فعال صنایع دستی با بیش از 10000 هنرمند و صنعتگر و فعالیت6 هزار کارگاه فعال در زنجان که از این تعداد 1530 کارگاه چاقو سازی با تولید سالانه 35 میلیون قبضه به ارزش 750 میلیارد تومان و 1250 کارگاه تولید مس با ظرفیت تولید سالانه 8000 تن با ارزش ریالی 800 میلیارد تومان و وجود 450 فروشگاه فعال صنایع دستی در سطح استان که از دیگر ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و نقاط قوت در زمینه تولید و فروش صنایع دستی استان است که می‌توان به بازارچه دائمی رختشویخانه 22 غرفه فروش و و 6 کارگاه تولیدی فعال نیز به آنها اضافه نمود.
امیر ارجمند، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی زنجان