قلعه تاریخی بهستان در شهرستان ماهنشان با قدمتی 2 هزار سال یکی از کهنسال ترین معماری های صخره ای در استان زنجان است که هنوز هم آثار بر جای مانده از آن نگاه هر بیننده ای را به خود جلب می کند.
به گزارش ایرنا، بهستان یکی از معروف ترین قلعه‌های شهرستان ماهنشان به شمار می رود، این دژ یکی از 20 قلعه تاریخی این شهرستان است و به علت شرایط زمانی خاص آن دوره حاکمان برای دفاع از خود و مردم اقدام به ساخت این قلعه کرده اند.
از طبقات بالای این قلعه برای دفاع و از طبقات پایین تر نیز به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم مورد استفاده می شد، این قلعه در دل کوهی از جنس خاک سفت و سخت بنا شده است.
برخی، پیشینه این دژ را به زمان ماد نسبت می دهند، مادها از طریق مصب (محلی که آب رودخانه وارد دریا) و کناره های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد در 15 کیلومتری شهر ماه نشان مستقر شدند.
وجود قلعه های دفاعی همچون بهستان در 12 کیلومتری ماهنشان معماری زیبا و هنرمندانه ای را به نمایش گذاشته است.
اما براساس پژوهش های باستان شناسی تاکنون، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان به اثبات رسیده و در دوره پس از اسلام و تا قرن پنجم نیز پابرجا و کاربرد داشته است.
سازندگان قلعه با در نظر داشتن طرح نخست، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک ها و سنگ ها کرده اند و اتاق ها را بوجود آورده اند و به هر تعدادی که به اتاق های آن اضافه شده راه های ارتباطی آنها به مجموعه نیز به صورت دالان هایی اضافه شده است.
فضای کلی قلعه بهستان شامل اتاق ها، دالان ها و راه پله هاست که گاه دارای سقفی تیزه دار و دارای محل هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوار ها برای قرار گرفتن چراغ های پیه سوز بوده است.
این دژ دارای راه پله های زیگ زاگی در ضلع های غربی می باشد که روزگاری از پایینی ترین قسمت ضلع شمالی آن شروع شده است.
راه پله های ضلع شمال غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان است که بالای این پله ها، اتاقی به شکل طاق محراب های مسجد دوران اسلامی تزئین شده، متعلق به دوره اسلامی وجود دارد و راه پله های زیاد با عرض یک متر نیز اقتباس از این سبک معماری است.
در زمان حاضر فقط با عملیات کوهنوردی می توان بر بالای قلعه و تخته سنگ های عظیم مسطح آن رسید.
قسمت بالای قلعه با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد هفت در سه متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که با استفاده از لوله های آب گلی نیم متری به اسم گنگ آب آن تآمین می شده است.
دالان های ارتباطی بصورت راهروهای عمومی برای سهولت دسترسی به اتاق ها و سایر قسمتها بوده و عرض یکی از این دالان ها به سه متر می رسد.
اتاق های بزرگ دارای اندازه های یکسانی نیستند در یک مورد نمونه برداری شده ابعاد اتاق ها پنج در 6.20 متر و ارتفاع آن از کف تا سقف به 2 متر و 70 سانتی متر که دارای سقفی مسطح می باشد کار شده است.
در ساخت اتاق های کوچک نیز از اندازه یکسانی تبعیت نشده چرا که اندازه یکی از آنها 2 در 2 و نیم متر و ارتفاع آن 2 و 40 سانتی متر است و تعدادی از این اتاق ها دارای سقف تیزه دار چناقی هستند در دو سمت ورودی دیوار اتاق ها، گودی های مثلث شکل کوچک و با مدور کنده شده که هدف از ایجاد آنها قرار دادن چراغ های پیه سوز و روشنایی محوطه بوده و هر اندازه مساحت اتاق ها بزرگتر شده بر تعداد و اندازه مقر روشنایی نیزاضافه شده است.
در پایین ترین ضلع شمال شرقی قلعه بهستان مشرف به رودخانه قزل اوزن اتاقی مشاهده می شود که سطوح دیواره های داخلی و کف آن گچی بوده که به احتمال زیاد به منظور سکونت از آن استفاده می کردند.
ورودی یکی از راه پله های ضلع شمال غربی قلعه است بالای این ورودی تاق به شکل تاق محراب های مساجد دوران اسلامی تزیین شده که اجرای این نوع تاق تزئینی به طور مشخص متعلق به معماری دوره اسلامی و یادآور کوچه های سر پوشیده طالپق دار در شهر های این دوره باشد.
وجود راه پله های زیاد با عرض یک متر که اقتباس از راه پله بناها و مناره های دوره اسلامی است.
متاسفانه به علت صعب العبور بودن راه تردد به سطح بالایی قلعه و خطری که بازدید کننده را تهدید می کند مانع از رسیدن به سطح بالای قله می باشد و بدون عملیات کوهنوردی صعود را غیر ممکن می سازد.
وجود سفالینه های بدون لعاب ساده و منقوش مزین به نقوش هندسی و قطعات سفالینه های نقش کنده زیر لعاب با رنگ سبز و کرم قدمت این قلعه را که متعلق به قرون پنجم قمری به بعد و مصادف با دوره اسلامی باشد را برای ما روشن می سازد.
قلعه بهستان به شماره 1458 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
دیگر جاذبه های تاریخی شهرستان ماهنشان، آتشکده و قلعه بهستان، تپه گیلار، تپه اورتا، تپه تکلی کانی، روستای تاریخی یاستی قلعه، قبرستان گورتپه، قلعه قشلاق، قلعه ارزه‌خوران، قلعه جوق سیاه منصور، قلعه صخره ای مهر، قلعه کلیسا، قلعه گنجعلی بیگ، قلعه یاستی قلعه، غار تاریخی دربند، کاروانسرای سرچم، کلیسای ماهنشان، مقبره مولانا همتی انگورانی است.
منبع: ایرنا