هیدج از شهرهای کهن منطقه با آب و هوایی بسیار خوش است.
گذشته از موقیعت آب و هوایی، این شهر دارای مردمانی است که عالمان بسیار بزرگ را در دامان خود پرورش داده و همواره زبانزد خاص و عام بوده‌اند. امروزه شهر هیدج دارای مراکز علمی و فرهنگی بسیار مهمی همچون حوزه علمیه خواهران و برادران، دانشگاه آزاد اسلامی و کتابخانه عمومی بزرگ حکیم هیدجی است.
حوزه علمیه علوی هیدج یکی از با ارزش‌ترین حوزه‌های علمیه کشور با قدمت بیش از یک و نیم قرن است که به دستان آیت‌الله‌العظمی ملا‌علی فاضلی‌هیدجی بنا شده است؛ به طوری که در سال ۱۲۷۵ هجری قمری مرحوم علامه هیدجی پس از مراجعت از سفرهای علمی خویش شروع به احداث حوزه علمیه در هیدج کرده و بدین سبب ملک پدری خویش را فروخته و با همکاری مردم خیر هیدج از جمله مرحوم خان‌علی هیدجی و مرحوم سعادت‌قلی هیدجی، این بنای عظیم را در طی چهار سال بنا نهاد.
این بنا که یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی دوران قاجاریه در استان زنجان است، پس از تأسیس، به محفل عظیم علمی مبدل شده که در منطقه زنجان تا قزوین یکه‌تاز بوده و از سراسر کشور جویندگان و تنشگان علم به آن رجوع می‌کنند.
معماری بنای تاریخی حوزه علمیه علوی هیدج
این بنای تاریخی از نظر معماری دارای نما و تزئیناتی است که در حد خود موجب زیبایی آن شده است؛ از جمله فضای ورودی آن که با دو اشکوبه شامل یک هشتی مزین به طاق‌نماها با قوس نعل‌اسبی و دالان‌هایی در غرب و شرق تزئین شده است که بدین‌سان فضای ورودی به دو بخش مجزا به‌صورت زیبایی تقسیم شده و نمای حجره‌های آن با قوس جناغی و آجرکاری‌های مختصری تزئین شده است.
همچنین بنای تاریخی حوزه علمیه علوی هیدج از نظر معماری، تزئینات و آرایه‌های نما بسیار شایان توجه است؛ طاق‌های قوسی، دالان‌های جداکننده، حجره‌های جناقی و آجرکاری بی‌پیرایه، همه و همه به ایجاد یک فضای معنوی کمک کرده است.حفظ اصالت بنا و محیط آن، اولویت اصلی در بازسازی و ترمیم ساختمان بوده و تکمیل ساختمان حوزه به صورتی انجام گرفته که ناهنجاری‌های معماری در بنای اصلی کمتر شکل پذیرد. در حوزه علمیه کلاس‌های درس در حجره‌ها تشکیل می‌شود و اساتید رو در روی طلبه‌های جویای علم به تدریس علوم الهی می‌پردازند و محیطی بی‌پیرایه و صمیمی شکل می‌گیرد که هدف نهایی آن رشد و ارتقای علمی و معنوی طلاب است.حفظ اصالت بنا و محیط آن، اولویت اصلی در بازسازی و ترمیم ساختمان بوده و تکمیل ساختمان حوزه به صورتی انجام گرفته که ناهنجاری‌های معماری در بنای اصلی کمتر شکل پذیرد. در حوزه علمیه کلاس‌های درس در حجره‌ها تشکیل می‌شود و اساتید رو در روی طلبه‌های جویای علم به تدریس علوم الهی می‌پردازند و محیطی بی‌پیرایه و صمیمی شکل می‌گیرد که هدف نهایی آن رشد و ارتقای علمی و معنوی طلاب است.حفظ اصالت بنا و محیط آن، اولویت اصلی در بازسازی و ترمیم ساختمان بوده و تکمیل ساختمان حوزه به صورتی انجام گرفته که ناهنجاری‌های معماری در بنای اصلی کمتر شکل پذیرد. در حوزه علمیه کلاس‌های درس در حجره‌ها تشکیل می‌شود و اساتید رو در روی طلبه‌های جویای علم به تدریس علوم الهی می‌پردازند و محیطی بی‌پیرایه و صمیمی شکل می‌گیرد که هدف نهایی آن رشد و ارتقای علمی و معنوی طلاب است.
حوزه علمیه علوی هیدج از همان زمان تأسیس تاکنون به بهترین نحو اداره شده، همواره مورد توجه بزرگان و متدینان شهر بوده و بارها تجدید بنا شده است. در سال‌های اخیر نیز ضمن انجام تعمیراتی در درون حوزه، قسمت جدیدی در جوار حوزه با ۲۰ حجره و ملحقات آن حدود ۲۵۰ متر در سه طبقه بنا شده که اکنون مورد بهره‌برداری و استفاده طلاب قرار گرفته است.
تحصیل در حوزه‌های علمیه، سعادت طلاب است
حجت‌الاسلام خلیل ربیعی، امام جمعه هیدج در خصوص این حوزه علمیه می‌گوید: فعالیت دو حوزه علمیه در شهر هیدج، یکی از برکات این شهر است که دستاوردهای فراوانی، به‌ویژه در زمینه اجتماعی نصیب شهر ساخته است.
وی همچنین تحصیل در حوزه‌های علمیه را نوعی سعادت برای افراد می‌داند و می‌افزاید: وجود دو حوزه علمیه فعال در شهر باعث شده است که بتوان این شهر را از منظر تربیت طلاب به قم تشبیه کرد.
حجت‌الاسلام احمد صالحی، رئیس حوزه علمیه علوی هیدج نیز، وجود حوزه علمیه در این شهر را دارای فواید اجتماعی فراوان می‌داند و ابراز می‌کند: حوزه‌های علمیه همواره در تاریخ کشور زمینه‌ساز حرکت‌ها و جنبش‌های مردمی تأثیرگذاری بوده‌اند.
وی ادامه می‌دهد: فعالیت دو حوزه در شهر هیدج می‌تواند در حفظ ارزش‌های اسلامی و تربیت افراد متدین در این شهر نقش تأثیرگذاری داشته باشد. این مکان نگاهبان سنت‌ها، آداب و عقاید، علم، فرهنگ و پایگاهی برای نشر و آموزش علوم الهی و تفکرات مذهبی این سرزمین است.
حکیم هیدجی، عالم مورد تمجید شهید مطهری بود
حکیم هیدجى، در زمره دانشورانى است که یکی از فرزانگان حوزه علمیه علوی هیدج تلقی می‌شود و اکثر مردم، هیدج را با نام این حکیم نامی می‌شناسند. این حکیم و فیلسوف جهان تشیع، ملا‌محمد در سال ۱۲۳۳ در شهر هیدج متولد شد و در ۲۷ سالگی برای اقامت و علم‌آموزی راهی قزوین شد و بعد از هشت سال اقامت در این شهر و در سن ۳۵ سالگی راهی تهران شد و اهمیت ایشان به قدری بود که شهید مطهری نیز از تهذیب و صفاى نفس او سخن گفته است.
علی‌اکبر ملک‌محمدی، شهردار هیدج با اشاره به این‌که در حال حاضر خانه حکیم هیدجی در شهر هیدج قرار دارد، می‌گوید: به علت این‌که این خانه به مال ورثه‌ای تبدیل شده، در حال تخریب است و اهتمام به جلوگیری از تخریب خانه این حکیم بزرگوار ضروری است.
حجت‌الاسلام علی فاضلی‌هیدجی؛ از دیگر علمای شهر هیدج
حجت‌الاسلام والمسلمین علی فاضلی‌هیدجی و اجداد ایشان از بنیان‌گذاران حوزه علمیه علوی هیدج بود که در سال ۱۳۴۶ در شهر هیدج به دنیا آمد و همزمان با تحصیل در مقطع متوسطه، در حوزه علمیه نیز مشغول تحصیل شد.
با توجه به این‌که وی در رشته حقوق دانشگاه تهران قبول شده بود، تحصیل در حوزه علمیه را ترجیح داد و به همین منظور از سال ۱۳۶۵ به قم هجرت کرد و در حوزه علمیه قم از محضر اساتید بزرگی همچون مرحوم استاد پایانی، اعتمادی، مرحوم ستوده و درس خارج آیتالله تبریزی بهره‌مند شد و فلسفه را در محضر آیت‌الله‌العظمی جوادی‌آملی تلمذ کرد.
استاد فاضلی هیدجی از سال ۱۳۸۸ همکاری خود را با رادیو معارف آغاز کرده و در دو برنامه «راز سرنوشت» و «سرمایه» به‌عنوان کارشناس حضور فعال داشته است.
آیتالله عبدالرحمن محمدی‌هیدجی
آیتالله عبدالرحمن محمدی‌هیدجی در سال ۱۳۰۴ در هیدج و در خانوادهای اهل علم و تقوا به دنیا آمد، مقدمات و ادبیات را در زادگاهش فراگرفت و سطوح عالیه را در حوزه علمیه قم گذراند. وی سپس در محضر درس خارج حضرات آیات سید‌حسین بروجردی و سید‌محمد‌حجت کوهکمرهای حاضر شد و مبانی علمی‌اش را استوار ساخت و در حدود سال ۱۳۳۷ بنا به درخواست مردم، به زادگاهش بازگشت و همزمان با تدریس علوم دینی و تأسیس کتابخانه و اقامه نماز جماعت، اداره مدرسه علمیه آنجا را برعهده گرفت.
آیتالله هیدجی پس از اقامتی ۲۳ ساله در زادگاهش، همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی به قم بازگشت و به تدریس و تألیف پرداخت و سرانجام در ۲۴ اسفند ۱۳۷۹ در سن ۷۵ سالگی ندای حق را لبیک گفت و در قم به خاک سپرده شد.