در شهرها و روستاهای استان زنجان مردم رسم دارند که در این شب در خانه های بزرگ طایفه اشان، پدربزرگ و مادربزگ و پدر و مادر خود جمع شوند و بلندترین شب سال را یا به قول زنجانی‌ها و آذری‌ها شب چله را سپری کنند. هنوز هم در برخی نقاط استان زنجان همه دور هم به سبک قدیم برای گرم شدن از کرسی استفاده می کنند و وسایل شب یلدا را روی کرسی می­چینند که چراغ و گرسوز یک نماد زیبا روی این میز چوبی است.

تنقلات و خوراكي هایی مانند توت و انجير خشك، سنجد، كشمش، نخودچي، شکتن گردو، فندق و بادام را چاشني قصه هاي بزرگترها مي­کنند، در این شب بچه ها چشم به دهان پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها مي دوختند و لذت می بردند، کودکان دور کرسی  با گرماي آن به خواب شيرين می روند اما بزرگترها سرخوش، شاد و بي خيال تا پاسی از شب می گویند و مي خندند. قدیمی ها بر این باورند كه خوردن هندوانه در شب یلدا از تاثير سرما در زمستان و گرمازدگي در تابستان جلوگیری می­کند و کسی که این هندوانه را می­خورد از درد پشت و کمر خود که تابستان­ها  بخاطر وزیدن باد گرم است در امان­اند. یلداهای زنجان همیشه کوچه ها و خیابانهای شهرها و روستاهای زنجان پر از برف است در این شب درزاز سال، در کاسه های مسی برف سفید را با شیره‌ انگور مخلوط کرده و آنرا می‌خورند که بسیار خوشمزه و دلچسب است.

در این شب عروس های استان زنجان منتظر خنچه‌های عروسی است. خنچه‌هایی که روی سینی‌های بزرگ باظرافتی خاص روی هم چیده می‌شوند و پارچه‌ای قرمز به نام «قزمزه شال» روی آن کشیده می‌شود که نشانه‌ی خوش یمنی و خوش بختی است. شبچره‌ زنجانی‌ها شامل انواع آجیل، شیرینی و میوه‌های فصل مانند انار، ازگیل و هندوانه همراه با هدایایی برای عروس، در بسته‌های آذین‌بندی شده به‌ نام گلن خونچسه است.

داماد و پسرهای جوان سینی های مسی با آجیل و میوه های تزیین شده، کله قند تزیین شده، نقل و شیرینی را بر روی سرشان قرار می دهند و راهی منزل خانواده عروس می شوند.

البته خانواده در نخستین شب یلدا توسط خانواده عروس مقابله به مثل می‌شود و خانواده عروس برای دختر خود شبچره می‌برند .

رسم بود در زنجان که گندم برشته را روی پشت بام خانه‌ها می‌ریختند و اعتقاد داشتند که سال پر برکتی را  این کار پیش روی آنها می­گذارد . امروزه ه عنوز هم در روستاهای زنجان این کار را انجام می­دهند.

زنجانی‌ها با خوراکی‌های پختنی چون ترب، شلغم، کلم و فسنجان در این شب از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند

. یکی از رسوم  قدیم این بود که بعد از بریدن انار یکی از بزرگان جمع دانه‌ها را برمی‌داشت و می‌گذاشت کنار چراغ توری زنبوری تا چراغ هم از سرخی انار انرژی بگیرد. آنان که ذوقی و سوادی دارند، تفالی به دیوان حافظ  و شاهنامه می‌زنند. هنوز هم شاهنامه خوانی در زنجان در شب یلدا رواج دارد.

این مراسم امروز به‌ عنوان یک میراث معنوی و ناملموس نسل‌ به ‌نسل به ما ایرانیان منتقل شده که با تمام زیبایی ها و جذابیت هایی که دارد در تحکیم روابط خانوادگی و دوستی ها کمک می کند.

دکتر امیر ارجمند

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی زنجان