توریسم کشاورزی و طبیعت‌گردی را می‌توان به عنوان شکلی از شرکت‌های تجاری تعریف کرد که تولید کشاورزی و یا پردازش آن را با گردشگری پیوند می‌دهند تا بتواند بازدیدکنندگان را به سمت مزرعه و یا سایر مشاغل کشاورزی به منظور سرگرمی، آموزش و ایجاد درآمد برای کشاورزان سوق دهند.
از جمله منافع گردشگری و کارآفرینی در مناطق روستایی می‌توان به این موارد اشاره کرد، ابزاری بسیار مناسب برای آموزش به عامه مردم در مورد اهمیت کشاورزی و سهم آن در اقتصاد منطقه و کیفیت زندگی، ایجاد مشاغل و کسب و کارهای متنوع با توسعه حضور گردشگران، افزایش سرمایه‌گذاری، کمک به حفاظت از مناطق کشاورزی، کشت‌زارها و چشم اندازهای روستایی، ایجاد تنوع در روش‌های کشاورزی و فرصت‌های شغلی در مناطق روستایی، ایجاد فرصت بازاریابی برای محصولات کشاورزی، افزایش سطح رفاه، ایجاد روابط اجتماعی و اقتصادی بین جوامع شهری و روستایی، پاسخ‌گویی به نیازهای تفریحی و سرگرمی جوامع شهری و در نهایت اهمیت یافتن مضاعف فعالیت کشاورزی در ابعاد مختلف.
تعریف گردشگری کشاورزی
گردشگری کشاورزی ترجمه آگری توریسم، Agri به معنای مزرعه و Tourism به معنای گردشگری است.
گردشگری کشاورزی یک مفهوم ترکیبی از ادغام عناصر دو فعالیت کشاورزی و سفر به منظور ایجاد و گسترش بازارهای جدید برای محصولات کشاورزی، خدمات مزرعه و داشتن تجارب جدید در سفر است.
فعالیت‌هایی که در مزرعه انجام می‌شود این امکان را برای مردم فراهم می‌کند تا برای اهداف تفریحی، آموزشی و حتی ایجاد کارخانه‌های تبدیلی و تکمیلی کشاورزی، دامداری و برداشت محصول و بازدید از سایر جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی به مزارع مراجعه کنند.
گردشگران کشاورزی همچنین در فعالیت‌هایی مانند ماهیگیری، شکار، مطالعه حیات وحش، اسب سواری حضور می‌یابند. همچنین مشارکت در برگزاری جشنواره‌های غذای سالم و سبز، شرکت در کلاس آشپزی و تهیه عصاره گیاهان دارویی از دیگر فعالیت‌هایی است که گردشگران در این نوع گردشگری تجربه می‌کنند.
دیدگاه‌ها، رویکردها و نظریه‌ها درباره گردشگری کشاورزی
گردشگری کشاورزی از منظر کشاورزان، عنصری برای افزایش درآمد، درآمد مکمل و تنوع بخشیدن به محصولات و خدمات در مزارع است.
از منظر گردشگران، گردشگری کشاورزی یعنی دوری از فضای شهری، گذراندن اوقات فراغت در روستا، کسب تجربه و ایجاد نگرشی متفاوت به آداب و رفتار سفر است.
از دیدگاه اقتصادی، گردشگری کشاورزی یعنی تامین درآمد و اشتغال برای ساکنان محلی و کسب درآمد از گردشگران است.
جامعه محلی معتقد است در فرآیند برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری کشاورزی، مشارکت و تصمیم‌گیری مردم محلی امری ضروری است و این تصمیم‌ها باید برای حفظ منافع اقتصادی – اجتماعی و زیست محیطی مردم منطقه باشد.
ویژگی‌های گردشگری کشاورزی
اولین ویژگی گردشگری کشاورزی این است که در میان افرادی که ریشه در مناطق روستایی دارند و به دلایل مختلفی به مناطق شهری و پیراشهری مهاجرت کرده‌اند، مشهور شد.
دومین ویژگی منحصر به فرد گردشگری کشاورزی فعالیت در مزرعه است. یکی از اهداف بازدیدکنندگان در گردشگری کشاورزی این است که در مزرعه کار کنند و در فرآیند تولید درگیر مزرعه شوند.
سومین ویژگی، تمایل گردشگران به زندگی با خانواده در مزرعه و تجربه زندگی کشاورز است.
چهارمین ویژگی گردشگری کشاورزی آن است که بازدیدکنندگان انتظار دارند غذاها به طور طبیعی تولید شود و آب خالص و تازه در مزرعه بنوشند.
پنجمین ویژگی گردشگری کشاورزی، نیاز شناختی مردم برای تفریح در محیط کشاورزی است و ششمین ویژگی گردشگری کشاورزی تعیمم موضع آن در مناطق و قلمروهایی است که تا به حال به خاطر گردشگری جمعی مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. در نتیجه باید گردشگری کشاورزی را یک نوع گردشگری جایگزین دانست.
انواع کارکردهای گردشگری کشاورزی
از جمله کارکردهای گردشگری کشاورزی می‌توان به بازدید از مزارع و روستاهای تاریخی، موزه داری، برگزاری جشنواره فروش محصولات و آیین‌های بومی، فروش و یا آموزش کشت گیاهان دارویی به همراه نحوه فرآوری آن به عنوان نوشیدنی یا دارو، انجام گشت و گذار و تفرج، آموزش و ارائه خدماتی مانند اسب سواری، دوچرخه سواری، تیراندازی با کمان، شکار یا ماهیگیری، انجام فعالیت‌هایی مانند برداشت محصولات به وسیله گردشگران و یا ایجاد غرفه فروش بدون واسطه، مشاهده فرآیند تولید محصولات کشاورزی که مواد اولیه در تولیدات صنایع هستند، آموزش و فروش غذاهای خانگی بومی و محلی و اقامت در مزرعه یا کمپ‌های کشاورزی اشاره کرد.
چالش‌های کارآفرینی گردشگری کشاورزی
از جمله چالش‌های کارآفرینی گردشگری کشاورزی مکان است چراکه همه نواحی روستایی جذابیت یکسان برای گردشگران ندارند. بازاریابی دومین چالش در این حوزه است، بازاریابی پیش نیاز موفقیت است و کشاورزان معمولا فاقد مهارت و یا منابع مورد نیاز برای انجام اقدامات اثربخش هستند.
همچنین کیفیت محصولات و خدمات باید انتظارات گردشگران را برآورده سازد. فقدان مهارت لازم برای کسب و کار از دیگر چالش‌های موجود است، این موضوع در تمام کارآفرینی‌هایی که موضوعات جدیدی هستند، به ویژه در گردشگری، وجود دارد. یکی از دلایل این مسئله آسان به نظر رسیدن اجرای این فعالیت است.
حسین خمسه‌ای
کارشناس اکوتوریسم اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان زنجان