حسینیه تاریخی کرسف خدابنده یکی از قدیمی‌ترین مراکز مذهبی با قدمت بیش از ۴۰۰ سال توسط ملاقلی شیرازی از معماران اهل شیراز ساخته شده است و در دوره حکومت خاندان ایل افشار به‌فرمان امیر جهان‌شاه خان افشار مورد مرمت و بازسازی قرارگرفته است. این بنابه خاطر زیبایی و ظرافتی که در آن به کار رفته، از جمله بناهای آجری بی‌نظیر در شمال‌غرب کشور است.
شهر کرسف در شهرستان خدابنده به‌تنهایی تاریخی درخشان را در دل خود جای‌داده است.حسینیه تاریخی کرسف یکی از این بناهای تاریخی است که شاهکار هنر معماری در محله‌ای قدیمی ساری‌کورپی شهر کرسف در شهرستان خدابنده قرار دارد. قدمت حسینیه به دوران قاجار برمی‌گردد و به عهد سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار مربوط می‌شود. این بنا در طول دوره تاریخی خود همواره محل عزاداری و تعزیه‌خوانی سرور و سالار شهیدان عالم حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بوده است.
این بنا به دستور امیرجهانشاه‌خان افشار و توسط استاد ملاقلی شیرازی که از اهالی شیراز بود به سبک معماری دوره اسلامی و با طراحی دقیق و ظرافتی بی‌نظیر ساخته‌شده است. مصالح به کار رفته در ساخت این بنای زیبا آجر و ملاط آهک است و اساس معماری این بنا مانند سایر بناها تابع شیوه، سنت و سبک رایج زمان خود بوده است و از لحاظ ساختار معماری و نقشه به کار رفته در استان زنجان بی‌نظیر است. این حسینیه از معدود حسینیه‌های شمال غرب کشور است که با نقشه روباز (حیاط مرکزی) و رواق‌های دورتادور آن ساخته‌شده است. علاوه بر حیاط و رواق‌ها دو شبستان در شمال و جنوب ساخته‌شده بود که امروزه یکی از آن‌ها پابرجاست. این بنا به شکلی ساخته‌شده که وسط آن حیاط بزرگی قرار دارد و در اضلاع شش‌گانه آن ایوان‌هایی شش‌ضلعی به ارتفاع چهار متر بالاتر از سطح زمین و با طاق‌نماهای آجری زیبایی بنا شده است.
از نظر طرح و نقشه این حسینیه تاریخی از نوع شش ایوانی بوده و مصالح به کار رفته در آن شامل سنگ، آجر، گل و گچ است. در ضلع شمالی و جنوبی این بنای عظیم شبستان‌هایی قرار دارد که از آن‌ها استفاده‌های مختلفی می‌شده است. این حسینیه با انگیزه مذهبی و بیشتر برای اجرای برنامه تعزیه‌خوانی ساخته‌شده است. در سر درب ورودی این بنا طرحی شبیه طاس کلاه (کلاه‌خود) که جنگ‌آوران در دوره اسلامی بر سر خود می‌گذاشتند ساخته‌شده که حکایت از مذهبی بودن این بنا دارد.
در آجرکاری نمای بیرونی ایوان‌ها و طاق‌نماها اشکال هندسی کنگره‌های منظم و مقرنس‌های بسیار زیبایی به کار رفته است و دیوارهای ضخیم پشت این حسینیه به بیش از هشت متر می‌رسد که بالای پشت‌بام نیز به‌اندازه یک متر جان‌پناه برای آن درست‌شده است و از پشت‌بام هم برای تماشای مراسم استفاده می‌شود. نکته قابل‌توجه در این بنا این است که تمام اضلاع آن در قرینه هم قرارگرفته‌اند به‌نحوی‌که اشکال هندسی و طاق‌نماهای ضلع شمالی با جنوبی و ضلع‌شرقی با غربی قرینه هم هستند. در جنوب‌شرقی بنا درب ورودی آقایان و در ضلع جنوب‌غربی آن درب مختص بانوان تعبیه شده است. بام این بنا مسطح و با شیب کم ساخته شده است و تمام در و پنجره‌ها و تورفتگیهای دیوارهای حیاط و اتاق‌ها با سقف هلالی ساخته شده‌اند. در زمانهای قدیم شبستانهای بنا در زمان قدیم از هیزم برای ایجاد گرما بهره می‌بردند.
زمانی که در منطقه خمسه یا استان‌زنجان فعلی حاکم مقتدری به نام امیرجهانشاه‌خان افشار قدرت را در دست داشت منطقه از لحاظ قدرت نظامی و دارایی و املاک در دوران قاجار بی‌همتا بود و با وجود اینکه جهانشاه‌خان املاک وسیعی را در اختیار داشت محل زندگی و حکمرانی خود را شهرکرسف انتخاب کرده بود.
حسینیه تاریخی کرسف اوج شکوفایی معماری ایرانی بوده و معرف ذوق هنری و اسلامی و مهارت معماران آن هم‌چون ملاقلی شیرازی است. این بنا علاوه بر ارزش هنری از دیدگاه مسائل اجتماعی و مذهبی نیز حائز اهمیت فراوان بوده و نیازمند مطالعات گستره‌تری است. احداث چنین بنایی با حیاط باز مرکزی سابقه طولانی در معماری ایران دارد و نمونه آن را می‌توان در کاخ اشکانی آشور ملاحظه کرد.