صنعت قلم زنی یکی از رشته‌های هنرهای سنتی ایران است که می‌توان آن را در دسته بندی، در رده هنرهای صنایعی و در گروه فلزکاری قرار داد. قلمزنی و کاربرد فلزات طبق مستندات تاریخی موجود و مسبوق به بیش از هزار سال قبل از میلاد است. ایرانیان از باستان تا به کنون یکی از پر اوازه‌ترین مردمانی در زمینه صنایع دستی بوده‌اند و در زمینه قلمزنی هم حرفی برای گفتن دارند و استان زنجان صاحب سبک نوعی قلمزنی بر روی انواع ظروف مسی هستند که حاصل سال‌ها تجربه و کار استادان زنجانی است. در فرهنگ ما ایرانیان به تاریخ و سنت نگاه دیرینه‌ای وجود دارد که سبب شده بطور مثال از انواع ظروف یا تابلوهای سنتی در طراحی دکوراسیون منزل یا محل کار استفاده شود.
به‌نقل از برخی منابع، قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک و شواهد باستان‌شناسی به ۹۵۰۰ ق. م می‌رسد و تا قبل از هزاره ۵ ق. م (کشف ذوب مس) به‌صورت خالص بکار رفته و از شیوه چکش‌کاری سرد برای شکل دادن به آن استفاده می‌شده. امروزه با استناد به مدارک غیرقابل‌انکار که از گوشه‌کنار ایران یافت شده، می‌توان شمال و مرکز ایران را جزء قدیمی‌ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران از پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران، مؤید این نکته است.
در دوران سلجوقی اکثر سازندگان آثار نفیس فلزی هنرمندان خراسانی ساکن در شرق و شمال شرقی ایران بودند که عده‌ای از آنان به علت جنگ‌های خونین و زدوخوردهای محلی، ترک وطن کرده، در سایر شهرها ازجمله زنجان، بروجرد، همدان، تبریز و به‌ویژه شهر موصل اقامت گزیدند. با توجه به آنچه اشاره شد احتمال می‌رود هنرمندان خراسانی هنر فلزکاری ازجمله قلمزنی را در سال پنجم ه. ق در زنجان رواج دادند و در این دوره زنجان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تهیه ظروف مرصع‌کاری شده، مطرح بوده است.
در دوره ایلخانان با ورود تعدادی هنرمند چینی به‌وسیله هولاکوخان به زنجان، صنعت مس زنجان تکامل بیشتری یافت و آفتابه‌لگن‌های مسی برجسته و منقش این شهر با نقش‌های برجسته از گل و گیاه و با لگن‌های کنگره‌دار مزین شده و برای صدور به بلاد چین و کناره‌های مدیترانه آن روز مهیا شد اما متأسفانه این نوع آفتابه‌لگن‌های عتیقه که یادگار تکامل صنایع‌دستی زنجان در ادوار هزاره و پیش از هزاره اول بود چیزی باقی نمانده و بیشتر آن‌ها رهسپار کوره‌های ذوب مس شده است.
بیشتر فرآورده‌های فلزی که ظرف یکی دو قرن اخیر در زنجان ساخته‌شده‌اند از مس هستند و بسیاری از این فرآورده‌ها که برای مصرف روزانه ساخته‌شده‌اند، بدون تزئین هستند و عنصر اصلی زیبایی آن‌ها همان شکل آن‌هاست، ولی اشیای مسی که ارزش نمایشی بیشتر داشته‌اند، معمولاً موردتوجه صنعتگران و هنرمندانی چون قلم‌زن، کنده‌کار و گاه نیز برجسته‌کار قرارگرفته‌اند. قلم زنی برجسته دارای برجستگی‌های عمیق‌تری است و حالتی سه بعدی را ایجاد می‌کند و این‌گونه از قلم زنی در ساخت ضریح امامان شیعه استفاده می‌شود.
هنوز صدای چکش‌های مسگران در راسته‌بازار زنجان به گوش می‌رسد و نسل هنرمندان مسگر زنجان بازیابی مجدد کرده‌اند و نسل جوان وارد عرصه کرده‌اند. بازار مسگرهای زنجان و صدای قلمزنی روی مس در این راسته همواره موردتوجه گردشگران بوده است. این روزها مس از کمدهای مادربزرگ‌ها خارج‌شده و در خانه‌ها جایگاه اصلی خود را به دست آورده است.
هنر قلمزنی حاصل یک عمر تجربه است که یک هنرمند ساعت‌ها با عشق برای تولید یک اثر صرف می‌کند. قلمزنی ماندگار است و مصداقش این بیت شعر است: فرزند هنر باش نه فرزند پدر/ فرزند هنر زنده کند نام پدر.
دکتر امیر ارجمند
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان