آثار به‌جای مانده از گذشتگان مجموعه‌ای ارزشمند از تاریخ و هنر پیشینیان است و نشان از فرهنگ و تمدن غنی ایرانی_اسلامی است.پنجه ابوالفضل یا دست ابوالفضل یک نماد در اسلام است. پنجه‌ای که بر پرچم‌ها و علامت‌های چند تيغه در عزاداری شیعیان نصب می‌شود و این نماد از فرهنگ‌های دیگر وارد اسلام شده است و ابتدا به‌عنوان نمادی از پنج تن آل عبا در نظر گرفته‌شده است. این سمبل بعدها در فرهنگ شیعیان به‌عنوان نمادی از جانبازی و فداکاری ابوالفضل عباس شناخته‌شده، که در روز عاشورا هنگام رساندن آب به خیمه‌گاه حسین بن علی دست‌هایش از بدنش جدا شدند.

پنجه، نقش دست از مچ تا سر پنج‌انگشت است  که آن را از مس، برنج، ورشو، نقره یا طلا می‌سازند و سالهاست همچون نماد قدرت و قداست و یا طلسم و دفع شر و بلا به کار می‌برند. در فرهنگ و ادبیات دینی و غیردینی ایرانی _اسلامی عدد 5 یک منبع مفهومی و از اعداد نمادینی بوده که ارزش فرهنگی _اجتماعی داشته است. مردم برای عدد 5 توان و خاصیت جادویی اثرگذار می‌پنداشتند و آن را در گاهشماریها مقدس می‌دانستند. پیوند عدد 5 با ارکان دین و احکام الهی مانند 5 ستون دین، 5 بار نماز روزانه، 5 تن آل عبا علیه السلام و.... بارهاشنیده‌ شده است. در ادبیات فارسی پرتو خورشید را به پنجه تشبیه کرده‌اند. برخی پنجه‌های فلزی، نقش دار یا کتیبه دار هستند که نام 5 تن آل عبا و یا نام الله، ابوالفضل العباس، نام واقف و محل وقف کنده‌شده است.

پنجه‌های فلزی وقفی زنجان:

پنجه‌های فلزی کتیبه دار شناسایی‌شده استان زنجان که در جدول زیر مشخص است بر اساس قدمت معرفی می‌گردند.

پنجه نگارهای وقفی زنجان از جنس برنج، نقره و مسی هستند که قدیمی‌ترین آن به سبک دوره صفوی متعلق به مسجد قدیمی روستای کله سر زنجان به طول 72 و عرض 23 سانتی‌متر که در سال 1246 ه ق دوره فتحعلی شاه با متن کتیبه‌ای وقف‌شده است و توسط اهالی روستا به موزه زنجان اهداء که سال 96 به ثبت ملی آثار منقول رسیده است. بقیه علم‌های عزاداری مربوط به دوره فتحعلی شاه سال 1264 ه ق -1252 ه ق دوره محمدشاه و 1348 ه ق مربوط به اموال منقول بقعه بیدار نبی (ع) است. متن این پنجه نگاره‌ها اسامی متبرکه خداوند، صلوات کبیر، قسمت‌هایی از سوره مبارکه صف، آیه‌الکرسی است. از چهار پنجه موردمطالعه در سه نمونه آیه 13 سوره صف دیده می‌شود متن آیه این است:نصر من الله و فتح قریب و بشر بالمومنین یعنی نصرتی از جانب خدا و فتحی نزدیک و تو ای پیامبرمومنان را به بهشت بشارت بده (صف یعنی ردیف و سوره مدنی است. این سوره مومنین را ترغیب و تشویق می‌کند که در راه خدا، با کفار و دشمنان دین جهاد کنند و در این راه پیکار، مستحکم و استوار باشند). و سبک هنری یکی از پنجه‌ها صفوی و سه نمونه دیگر مربوط به دوره قاجار است.

پرستو قاسمی اندرود

کارشناس ارشد باستان‌شناسی و مسئول موزه‌های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان